Theo PGS. TS Nguyễn Tiến Dũng, nguyên Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Bạch Mai, bệnh chân tay miệng ở trẻ em là bệnh truyền nhiễm lây từ người sang người có thể phát triển thành dịch tay chân miệng do virus đường ruột gây ra.
Nguyên nhân gây bệnh do hai nhóm tác nhân là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Bệnh biểu hiện chính là tổn thương da, niêm mạc dưới dạng phỏng nước tập trung ở niêm mạc miệng, lòng bàn tay, bàn chân, mông, gối...
Theo Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Bạch Mai, bệnh chân tay miệng ở trẻ em xảy ra quanh năm nhưng phổ biến vào thời điểm giao mùa (từ tháng 3 - tháng 5 và từ tháng 9 - tháng 12) và thường ở những trẻ dưới 5 tuổi. Ban đầu khi mới mắc bệnh, trẻ có thể sốt nhẹ, đau họng, đau miệng, chảy nước miếng và biếng ăn. Sau sốt khoảng 1-2 ngày trẻ bắt đầu đau miệng, nổi ban ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, khoang miệng...
"Trong thời điểm trẻ bị chân tay miệng nhẹ, nếu không được phát hiện và chăm sóc đúng cách, bệnh có thể chuyển biến nặng với những biến chứng nguy hiểm như chứng viêm não, biến chứng vào tim, phổi...
Tuy nhiên qua quá trình chữa trị, tôi rất ít gặp trẻ bị chân tay miệng thể nặng, những trường hợp nặng đã được thông tin rất ít, đa số trẻ bị chân tay miệng thể nhẹ có thể tự khỏi nên bố mẹ không cần quá lo lắng. Hãy bình tĩnh xử trí khi con bị chân tay miệng, chăm sóc trẻ cẩn thận tại nhà"- bác sĩ Dũng cho biết.
1. Các chẩn đoán bệnh chân tay miệng ở trẻ
Triệu chứng lâm sàng của bệnh chân tay miệng ở trẻ:
- Khởi phát trong vòng 1 đến 2 ngày với triệu chứng sốt nhẹ, mệt mỏi, đau họng, biếng ăn, tiêu chảy.
- Giai đoạn toàn phát: Kéo dài 3-10 ngày với các triệu chứng điển hình của bệnh như:
+ Loét miệng: Xuất hiện các vết loét đỏ hay phỏng nước ở niêm mạc miệng, lợi, lưỡi, đau miệng dẫn đến trẻ bỏ ăn, bỏ bú, tăng tiết nước bọt, trẻ quấy khóc.
+ Phát ban trên da dạng phỏng nước: Vị trí xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông tồn tại khoảng 1 tuần, sau đó sẽ để lại vết thâm, rất hiếm khi loét hay bội nhiễm.
+ Biểu hiện toàn thân như: Sốt nhẹ, nôn, nếu sốt cao cần chú ý các biến chứng dễ xảy ra.
+ Giai đoạn lui bệnh: Thường từ 3-5 ngày sau, trẻ hồi phục hoàn toàn nếu không có biến chứng.
Cận lâm sàng chẩn đoán bệnh:
Để chẩn đoán chính xác bệnh, cần thực hiện xét nghiệm RT- PCR hoặc phân lập virus để chẩn đoán xác định nguyên nhân.
2. Bệnh chân tay miệng ở trẻ nguy hiểm như thế nào?
- Có trẻ mắc bệnh chân tay miệng nhưng không có triệu chứng:
Thông thường khi mắc bệnh tay chân miệng trẻ có các biểu hiện sớm là mệt mỏi, sốt (38 - 38,5 độ C), đau họng, sổ mũi diễn ra trong vài ngày. Sau đó sẽ xuất hiện các mụn nước ở niêm mạc miệng, thường là ở mặt trong má, lợi, mặt bên của lưỡi; các mụn nước có kích thước nhỏ (2 - 3mm) nằm trên một nền niêm mạc viêm đỏ. Các mụn nước trong miệng dập vỡ rất nhanh tạo ra các vết loét, đau rát. Mụn nước, bọng nước sẽ tiếp tục xuất hiện ở bàn chân, bàn tay, đôi khi gặp cả mụn nước, bọng nước ở mông.
Chính vì lẽ đó, nhiều người cho rằng khi mắc bệnh tay chân miệng trẻ phải có các biểu hiện của bệnh. Tuy nhiên, có một số trường hợp không điển hình và triệu chứng trên không rõ ràng, chỉ có loét miệng, hoặc không rõ dạng bóng nước, chỉ là dạng chấm hoặc hồng ban. Điều này khiến người thân nhầm lẫn với các bệnh khác và thường chỉ phát hiện khi bệnh đã biến chứng nặng.
- Biểu hiện của bệnh chân tay miệng ở trẻ thường nhầm lẫn với bệnh khác:
Nhiều cha mẹ thường nhầm lẫn việc trẻ bị chân tay miệng với biểu hiện của việc mọc răng. Nguyên nhân là do trẻ có biểu hiện sốt, chảy nước bọt, đau miệng... khiến nhiều người nghĩ bé đang mọc răng.
Trẻ bị nổi ban vùng kín, vùng mông thường hiểu lầm con bị hăm tã (do trẻ mặc tã thường xuyên, tái đi tái lại lần). Trẻ có những vết nổi ở những vị trí kín đáo như rìa ngón tay, rìa ngón chân, phụ huynh lại nhầm tưởng bị muỗi cắn…
Đối với biểu hiện trên, phụ huynh tuyệt đối không được chủ quan. Nếu trẻ xuất hiện các biểu hiện trên kèm sốt, hoặc giật mình khi ngủ, cần đưa trẻ đến ngay bác sĩ để được thăm khám kịp thời.
- Bệnh chân tay miệng thường "tấn công" vào trẻ có sức đề kháng yếu:
Bệnh tay chân miệng thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi. Trẻ càng nhỏ thì các triệu chứng càng nghiêm trọng hơn. Trẻ em có nguy cơ lây nhiễm virus và mắc bệnh cao hơn vì hệ thống miễn dịch chưa hoàn thiện, khả năng đề kháng và miễn dịch yếu hơn.
Ngoài ra, trẻ cũng là đối tượng hay đưa tay, đồ chơi vào miệng, khiến virus dễ xâm nhập vào cơ thể qua niêm mạc miệng hay ruột vào hệ thống hạch bạch huyết. Bệnh phát triển rất nhanh và gây ra các tổn thương ở da và niêm mạc. Chính vì lẽ đó nếu trẻ có sức đề kháng yếu dễ mắc bệnh và có thể có nguy cơ biến chứng nguy hiểm nếu phát hiện muộn, chăm sóc không đúng.
- Bệnh tay chân miệng không có thuốc đặc trị
Bệnh tay chân miệng hiện chưa có thuốc phòng chống virus hoặc các loại vaccine đặc hiệu để phòng ngừa. Các biện pháp điều trị chủ yếu là điều trị triệu chứng, chăm sóc bệnh nhân như: thuốc hạ sốt, giảm đau; bù đủ nước cho bệnh nhân nếu có sốt cao.
3. Trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh bị chân tay miệng phải làm sao?
Đối với bệnh chân tay miệng ở trẻ em, không có phương pháp đặc trị nào. Cách điều trị bệnh tại nhà hữu hiệu nhất là chăm sóc cho trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh bị tay chân miệng thật tốt. Để giảm bớt các triệu chứng bệnh chân tay miệng ở trẻ, cha mẹ cần:
- Uống nhiều chất lỏng để tránh mất nước, lý tưởng là nước hoặc sữa.
- Đối với trẻ lớn tuổi hơn, cha mẹ cần cho con ăn nhiều thức ăn mềm như cháo, canh, soup, để bé không có cảm giác khó chịu khi ăn và nhai nuốt.
- Dùng loại thuốc giảm đau và hạ sốt, chẳng hạn như paracetamol hoặc ibuprofen, để giảm đau họng và sốt, không nên dùng aspirin cho trẻ em dưới 16 tuổi.
- Dùng nước ấm để súc miệng cho trẻ để giúp giảm khó chịu do loét miệng. Trong một số trường hợp, có thể tham khảo ý kiến bác sĩ để dùng gel bôi miệng, nước súc miệng hoặc thuốc xịt trị loét miệng cho trẻ.
- Cho trẻ nghỉ ngơi tại nhà, không đi học hoặc đến nơi đông người để làm giảm bớt sự lây lan.
- Khi trẻ có những triệu chứng trở nặng hơn, cha mẹ cần cho con đi khám bác sĩ. Các triệu chứng nặng như:
+ Trẻ không ăn/uống bất kỳ thứ gì, bé có các dấu hiệu bị mất nước, chẳng hạn như không phản ứng, đi tiểu ít hoặc không có nước tiểu, hoặc tay và chân lạnh.
+ Bé bị mất ý thức, co giật, suy nhược.
+ Trẻ sơ sinh dưới 3 tháng tuổi bị sốt từ 38 độ C trở lên hoặc từ 3 đến 6 tháng tuổi bị sốt từ 39 độ C trở lên.
+ Da bé trở nên rất đau, đỏ, sưng và nóng, hoặc chảy mủ.
+ Các triệu chứng ngày càng nặng hơn hoặc không được cải thiện sau 7 đến 10 ngày.
4. Cách phòng tránh bệnh chân tay miệng ở trẻ
- Cho bé nghỉ ngơi ở nhà, không cho con tiếp xúc với các trẻ khác cho đến khi bé khỏi bệnh.
- Dùng khăn giấy để che miệng và mũi khi bé bị ho hoặc hắt hơi và bỏ khăn giấy đã sử dụng vào thùng càng sớm càng tốt.
- Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước cho trẻ, đặc biệt là sau khi đi vệ sinh, ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc với tã lót và trước khi người lớn chế biến thức ăn cho trẻ.
- Tránh cho trẻ dùng chung cốc, đồ dùng, khăn tắm và quần áo với những người bị nhiễm bệnh.
- Vệ sinh môi trường sống: Lau phòng ở của bệnh nhân, khử khuẩn bề mặt, giường bệnh, buồng bệnh bằng Cloramin B 2%.
- Xử lý chất thải, quần áo, khăn trải giường của bệnh nhân và dụng cụ chăm sóc sử dụng lại theo quy trình phòng bệnh lây qua đường tiêu hoá.
- Người nhà hay nhân viên y tế cần rửa tay bằng xà phòng sau khi thay quần áo, tã, sau khi tiếp xúc với phân, nước bọt, sau thăm khám...
- Thực hiện tốt việc ăn chín, uống sôi và đảm bảo các dụng cụ nấu nướng, chén bát đã được rửa sạch sẽ trước khi sử dụng.
- Dạy trẻ cách rửa tay sạch sẽ.
5. Khi trẻ bị chân tay miệng cần kiêng gì?
- Tránh các loại nước ép trái cây có nhiều axit như nước cam. Chúng có thể gây kích ứng các vết loét miệng.
- Trẻ bị tay chân miệng nên kiêng những thực phẩm chua, cay, mặn, nóng để ngăn ngừa tình trạng khó kích ứng niêm mạc miệng.
- Hạn chế cho bé tiếp xúc với nhiều người nhằm giảm thiểu tối đa nguy cơ lây nhiễm chéo.
- Cố gắng chú ý để con không làm vỡ các nốt phồng rộp.
- Không nên cho trẻ đến những nơi nhiều khói bụi, thiếu vệ sinh sạch sẽ.
- Kiêng ép con ăn quá nhiều bởi lúc này bé đang mệt và khẩu vị cũng theo đó mà bị ảnh hưởng.
