Tại dự thảo sửa đổi Quyết định số 24/2017/QĐ-TTg (Quyết định 24) về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân đang được Bộ Công Thương xây dựng, phương pháp lập giá điện có thay đổi so với hiện hành.

Theo đó, công thức tính giá điện bình quân ngoài các chi phí của khâu phát, truyền tải, phân phối và dịch vụ phụ trợ, còn tính thêm các yếu tố gắn với giá thành sản xuất, như chênh lệch tỉ giá, lỗ từ sản xuất, kinh doanh (SX-KD) và các chi phí khác chưa được tính vào giá bán lẻ. Các thông số mới được bổ sung sẽ lấy căn cứ trên báo cáo tài chính được kiểm toán của EVN.

Một số ý kiến cho rằng việc hạch toán khoản lỗ (chênh lệch tỉ giá, lỗ kinh doanh…) của EVN là không phù hợp. Về vấn đề này, Cục Điều tiết Điện lực cho biết đề xuất này được xem xét dựa trên quy định của pháp luật và tình hình thực tế, cũng như ý kiến của các bộ, ngành có liên quan.

Theo đó, Điều 4 Quyết định 24 quy định các thành phần cấu thành giá bán lẻ điện bình quân hàng năm bao gồm chi phí của các khâu trong chuỗi sản xuất - cung ứng điện và các khoản chi phí khác chưa được tính vào giá điện.

Các khoản chi phí khác chưa được tính vào giá điện bao gồm cả chênh lệch tỉ giá đánh giá lại chưa được phân bổ, được đưa vào giá thành SX-KD điện của năm tính giá do Bộ Công Thương, Bộ Tài chính xem xét, quyết định hàng năm.

Theo Cục Điều tiết điện lực, trong giai đoạn trước khi ban hành Quyết định 24, chênh lệch tỉ giá là khoản chi phí lớn nhất thường bị treo, chưa hạch toán vào giá thành SX-KD điện cũng như giá điện, hoặc chỉ được hạch toán phân bổ một phần tùy tình hình tài chính của mỗi năm.

Từ giữa quý I/2022, giá nhiên liệu thế giới đã tăng cao, dẫn đến làm tăng chi phí mua điện từ các nhà máy điện sử dụng nhiên liệu nhập khẩu hoặc có giá nhiên liệu tham chiếu theo giá thị trường.

Chi phí mua điện tăng cao nhưng giá bán lẻ điện được giữ ổn định dẫn đến kết quả SX-KD điện của EVN năm 2022 lỗ hơn 26 ngàn tỉ đồng (đã tính đến các khoản doanh thu và thu nhập khác từ hoạt động cho thuê cột điện và hoạt động tài chính). Giá nhiên liệu năm 2023 tuy đã bớt căng thẳng so với năm 2022 nhưng vẫn ở mức cao so với giai đoạn trước 2022, gây ảnh hưởng lớn đến cân bằng tài chính của EVN.

Cục Điều tiết điện lực nhấn mạnh việc điều chỉnh tăng giá bán lẻ điện bình quân năm 2023 ở mức 3% từ ngày 4-5-2023 để đảm bảo tác động đến kinh tế vĩ mô, sản xuất của doanh nghiệp và đời sống của người dân là nhỏ nhất cũng đã giải quyết một phần khó khăn cho tình hình tài chính và dòng tiền của EVN, tuy nhiên chi phí năm 2023 tiếp tục bị dồn tích do mức điều chỉnh giá điện chưa đủ thu hồi chi phí đầu vào hình thành giá.

Như vậy, thực tế năm 2022, 2023, việc lỗ hoạt động SX-KD điện là do doanh thu từ hoạt động SX-KD điện không đủ bù đắp cho các chi phí phát sinh phục vụ hoạt động SX-KD điện.

Do đó, các khoản chi phí đầu vào của các năm 2022, 2023 theo quy định tại Quyết định 24 được thu hồi thông qua giá điện mà chưa được thu hồi (năm 2022 không điều chỉnh tăng giá điện) hoặc chưa được thu hồi đầy đủ (năm 2023 chỉ điều chỉnh tăng ở mức 3%) để đảm bảo an sinh xã hội và phát triển chung thì cần được xem xét thu hồi trong các lần điều chỉnh giá điện tiếp theo.

Cục Điều tiết điện lực dẫn Luật Giá cho thấy nguyên tắc định giá của Nhà nước được quy định: "Bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất, kinh doanh thực tế hợp lý, có lợi nhuận phù hợp với mặt bằng giá thị trường và chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội của Nhà nước trong từng thời kỳ".

Luật Giá năm 2023 (có hiệu lực từ ngày 1-7-2023) quy định nguyên tắc định giá của Nhà nước là "Bảo đảm bù đắp chi phí SX-KD hợp lý, hợp lệ; lợi nhuận (nếu có) hoặc tích lũy theo quy định của pháp luật (nếu có) phù hợp với mặt bằng thị trường; bảo đảm phù hợp với cung cầu hàng hóa, dịch vụ, điều kiện thị trường tại thời điểm định giá và chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội của Nhà nước trong từng thời kỳ".

Từ quy định trên, giá điện cần đảm bảo bù đắp đủ chi phí thực tế hợp lý và có lợi nhuận phù hợp. Quyết định 24 đã có quy định về việc cho phép phân bổ các khoản chi phí khác chưa được tính vào giá điện trong tính toán giá điện hằng năm để đảm bảo giá điện phản ánh được đúng giá thành (và sau đó là có khoản lợi nhuận phù hợp).

Dự thảo Quyết định thay thế Quyết định 24 cần có cơ chế để đảm bảo các chi phí chưa được thu hồi đủ trong các lần điều chỉnh giá điện thì được xem xét thu hồi trong các lần điều chỉnh tiếp theo.

Giá điện kế hoạch ngoài việc đảm bảo thu hồi chi phí giá thành điện cho giai đoạn kế hoạch còn cần đảm bảo thu hồi chi phí giá thành điện thực tế đã phát sinh hợp lý, hợp lệ trong quá khứ nhưng chưa được thu hồi đầy đủ dẫn đến hoạt động SX-KD của doanh nghiệp bị lỗ trong quá khứ.

"Nếu không có quy định cụ thể về việc thu hồi lỗ SX-KD điện trong quá khứ có thể ảnh hưởng đến khả năng phát triển và bảo toàn vốn Nhà nước của EVN"- đại diện Cục Điều tiết điện lực nhấn mạnh.

Bộ Công Thương cho biết sẽ chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp rà soát phương án phân bổ các khoản chi phí chưa được tính vào giá điện do EVN đề xuất để báo cáo Thủ tướng xem xét, đảm bảo sự thống nhất trong quản lý, điều hành kinh tế vĩ mô mà giá điện là một yếu tố trong đó.