vac xin
Người dân tiêm văcxin 5 trong 1 cho con tại Trung tâm Y tế dự phòng TP.HCM - Ảnh: Hữu Khoa
- Nếu so sánh Quinvaxem với văcxin dịch vụ 5 trong 1 hoặc 6 trong 1 về công nghệ sản xuất thì Quinvaxem có thành phần ho gà toàn tế bào (còn giữ nguyên cấu trúc vi khuẩn) gây nhiều phản ứng nhẹ hơn văcxin dịch vụ có thành phần ho gà vô bào (chọn lọc các kháng nguyên của vi khuẩn).

Khi dùng văcxin toàn tế bào, trẻ có thể bị phản ứng nhẹ như sốt, đau hơn và bị ho hoặc biểu hiện lặt vặt khác vì cơ thể trẻ rất nhạy cảm, nhưng tác dụng phụ về mặt tai biến tử vong không thể cao hơn văcxin dịch vụ.

Chưa kể, Quinvaxem có ưu điểm là có thành phần ho gà toàn tế bào nên tính kháng nguyên cao hơn văcxin dịch vụ, vì vậy có khả năng bảo vệ cao hơn. Văcxin dịch vụ làm từ công nghệ vô bào nên khả năng bảo vệ yếu hơn do tính miễn dịch suy giảm theo thời gian, phải tiêm nhắc lại. Đây là lý do một số nước quay lại sử dụng văcxin toàn tế bào.

* Nếu như vậy vì sao đa số các nước tiên tiến trên thế giới người ta đều sử dụng văcxin có thành phần vô bào chứ không phải văcxin toàn tế bào như Quinvaxem?

- Bởi vì các nước ấy sản xuất theo công nghệ vô bào ở châu Âu. Khi sản xuất, doanh nghiệp phải tiếp thị và giá văcxin của họ đắt hơn rất nhiều.

Các bạn cứ bảo tại sao Bộ Y tế không quy hoạch, không xây dựng chiến lược cung ứng văcxin dịch vụ. Bộ Y tế chỉ có nhiệm vụ lo cho chương trình tiêm chủng mở rộng. Còn văcxin dịch vụ là do người dân có nhu cầu, đó là phân khúc thị trường.

Doanh nghiệp nhập khẩu, phân phối văcxin dịch vụ dựa theo nhu cầu thị trường để nhập về phục vụ cho người dân.

* Bộ trưởng lý giải thế nào về một số trường hợp tai biến nặng, thậm chí tử vong sau tiêm văcxin Quinvaxem vừa qua?

- Nếu không tiêm văcxin Quinvaxem để phòng bệnh thì sẽ có hàng trăm ngàn trẻ em bị mắc bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B, viêm màng não do Hib. Trong số mắc bệnh đó sẽ có ít nhất hàng trăm trẻ tử vong.

Còn nếu tiêm dù là văcxin nào đi nữa cũng khó tránh khỏi một tỉ lệ rất nhỏ tử vong do phản ứng sau tiêm văcxin (khoảng 1-4 ca tử vong/1 triệu trường hợp tiêm).

Ngay cả khi không tiêm văcxin, mỗi ngày cả nước cũng có 30-50 trẻ tử vong vì nhiều nguyên nhân.

Do vậy, chúng ta vẫn phải chấp nhận để tạo miễn dịch lớn ở một cộng đồng dù biết rằng có tai biến.

Có ba nguyên nhân có thể dẫn đến phản ứng nặng, thậm chí tử vong cho trẻ sau tiêm chủng nói chung và sau tiêm Quinvaxem nói riêng. Một là sốc phản vệ, xác suất sự cố không may này rơi vào ai thì phải chịu. Hai là sốc phản vệ có thể cứu được nhưng mình không thể cứu được do ở vùng sâu vùng xa, điều kiện y tế còn hạn chế. Ba là trẻ đang bị mắc một bệnh trùng lắp nào đó như tim bẩm sinh, rối loạn miễn dịch, bệnh di truyền...

Thế nhưng khi có một ca tai biến, các báo chạy tít ầm ầm và người dân nhiều khi chỉ đọc thấy cái tít chết sau tiêm văcxin là sợ rồi. Người dân nghĩ rằng tiêm Quinvaxem là chết nên quay sang tiêm văcxin dịch vụ.

Tôi rất mong người dân chia sẻ không chỉ văcxin mà kể cả uống thuốc, dù an toàn đến mấy khi sử dụng cũng có khi gây ra tai biến không mong muốn.

bộ trưởng
Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến - Ảnh: Việt Dũng

* Nhiều nước đưa văcxin có thành phần ho gà vô bào vào chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia với giá khoảng 7-10 USD/liều. Trong khi đó, giá nhập loại văcxin này vào VN lên đến 27-28 USD/liều. Bộ Y tế có tính đến việc thay Quinvaxem bằng loại văcxin khác?

- Năm 2014, chúng tôi đã bàn đến việc thay Quinvaxem nhưng làm không nổi. Bản thân tôi đã sang Genève (Thụy Sĩ) mấy lần, làm việc với các chuyên gia Viện Nhi nhưng cuối cùng chưa thể thay được vì nhiều lý do.

Các chuyên gia độc lập, chuyên gia của WHO cho rằng nếu thay văcxin dịch vụ (loại 5 trong 1) đối với một đất nước có đông trẻ em như Việt Nam phải cân nhắc. Thay thế văcxin Quinvaxem bằng văcxin dịch vụ rất khó do tiền mua văcxin dịch vụ cao gấp mấy lần Quinvaxem.

Sở dĩ Bộ Y tế không thay văcxin Quinvaxem là do nếu thay bằng văcxin dịch vụ thì dịch ho gà có nguy cơ quay trở lại vì hiệu quả bảo vệ của văcxin vô bào không bằng Quinvaxem.

Ngoài ra, khi tiêm chủng văcxin dịch vụ với số lượng lớn thì nguy cơ tai biến và tử vong sau tiêm cũng sẽ như tiêm Quinvaxem chứ không kém hơn. Khi đó lại đổ cho văcxin dịch vụ 5 trong 1, 6 trong 1. Bộ Y tế giải thích thế nào được với dân?

Hơn nữa, chưa chắc khi chuyển sang văcxin vô bào mà nhà sản xuất chịu bán. Bây giờ mua với giá như vậy mà họ còn chưa đủ văcxin để bán.

* Chỉ còn ba năm nữa Tổ chức Liên minh văcxin và tiêm chủng toàn cầu (GAVI) sẽ không hỗ trợ văcxin Quinvaxem cho Chương trình tiêm chủng mở rộng của Việt Nam. Bộ Y tế sẽ sử dụng văcxin nào thay thế?

- Bộ Y tế đã bàn về việc này nhưng không phải dễ. Chúng ta đang cố gắng tìm kiếm công nghệ để sản xuất văcxin thay thế Quinvaxem.

* Ông Nguyễn Văn Tiên (phó chủ nhiệm Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội):

Vẫn nên duy trì hai hệ thống tiêm chủng

Trong tương lai gần, tôi cho rằng vẫn nên duy trì hai hệ thống tiêm chủng là mở rộng và dịch vụ, cho đến khi nào chúng ta đủ sức, đủ nguồn tài chính thay thế loại văcxin đang sử dụng trong tiêm chủng mở rộng bằng loại văcxin thế hệ mới hơn.

Cả thế giới chỉ có một số nhà sản xuất có loại văcxin mà Việt Nam đang dùng trong tiêm dịch vụ, vì thế Bộ Y tế phải tìm biện pháp đánh giá sớm được nhu cầu tiêm chủng dịch vụ và đặt hàng các nhà sản xuất từ trước mỗi 1-2 năm, để có đủ văcxin dịch vụ đáp ứng cho 10-15% gia đình có con trong độ tuổi có nhu cầu sử dụng loại văcxin này.

Với phần lớn người dân còn nghèo, họ không thể trả phí nếu tiêm chủng triển khai dịch vụ theo kiểu “Nhà nước và nhân dân cùng làm”.

* Bác sĩ Trần Tuấn (giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và đào tạo phát triển cộng đồng):

Nên có sự đánh giá khoa học, độc lập

- Theo tôi, còn có sự chưa rõ ràng về lý do tử vong ở trẻ sau tiêm văcxin quinvaxem trong dư luận xã hội và đó là nguyên nhân dẫn đến tình trạng người dân quay lưng lại với văcxin miễn phí trong chương trình tiêm chủng mở rộng, đổ xô sang văcxin dịch vụ, tạo nên tình trạng “khủng hoảng” văcxin gần đây. Vì vậy, cần có sự đánh giá khoa học, độc lập để giải tỏa tâm lý nghi ngờ này.

Cần làm sáng tỏ với công luận là liệu văcxin quinvaxem hoàn toàn vô can trong các trường hợp tử vong sau tiêm văcxin? Nếu đã có đủ cơ sở, đề nghị minh bạch tiến trình thực hiện điều tra đánh giá đó. Trước mắt, nên thiết lập một ủy ban độc lập để xem xét vấn đề này.

* Theo ông, Quinvaxem có thật sự tốt đến mức không thể thay thế hay vì chúng ta không có tiền để giải bài toán tìm một loại văcxin khác trước khi có văcxin trong nước tự sản xuất?

- Thế giới đã tồn tại thị trường văcxin và hàng trăm triệu trẻ em được tiêm chủng hằng năm trên thế giới. Độ an toàn của văcxin chắc chắn đã được kiểm chứng không chỉ ở phòng thí nghiệm mà cả thực tế sử dụng. Loại nào an toàn hơn, loại nào không gây tử vong cho trẻ chắc chắn đã có câu trả lời.

Đó là hãy nhìn các nước đang dùng văcxin gì, tại sao họ lại dùng văcxin đó? Pentaxim hay infarix ở đâu tiêm? Quinvaxem ở đâu tiêm? Trẻ em tử vong liên quan đến loại văcxin nào?...

Về lâu dài, tôi cho rằng cần phải xem lại cách tổ chức loại hình dịch vụ tiêm chủng cơ bản cho trẻ em. Vấn đề có căn nguyên từ việc tổ chức hệ thống tiêm chủng, tồn tại tình trạng lẫn lộn công - tư, đi kèm với hệ thống giám sát đánh giá quản lý chất lượng chưa được tổ chức theo nguyên tắc đảm bảo khách quan, khoa học.

Do đó, cần nghiên cứu đánh giá lại hệ thống, xây dựng lại mô hình cấu trúc và mô hình chức năng thực hiện y tế dự phòng nói chung và tiêm chủng nói riêng.

Điều tiên quyết là hệ thống phải được thiết kế khoa học, xuất phát từ thực tế. Tiếp đến là cơ chế quản lý hệ thống phải theo kịp các nguyên lý quản lý hiện đại, có sự giám sát qua lại giữa các thành phần với chức năng rõ ràng cho mỗi bên, tránh độc quyền.