"Mối tình bền chặt" giữa chim giẻ cùi lam và rừng thông

Những tiếng hót líu lo vang vọng khắp dãy núi Ortiz ở phía bắc New Mexico, đàn chim giẻ cùi lam lướt qua cánh rừng thông pinyon nằm ở phía chân núi. Có vẻ chúng đang có những cuộc trò chuyện vui vẻ với nhau.

Loài chim giẻ cùi lam sống chủ yếu nhờ hạt thông pinyon và tập trung chủ yếu ở khu vực đỉnh núi vào mùa thu và đông, vào những thời gian còn lại, chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp chúng ở những khu vực quang đãng hơn như đường quốc lộ. 

Peggy Darr, chuyên gia quản lý tài nguyên thuộc Chương trình Open Space, Trails, and Parks của thành phố Santa Fe, New Mexico nhận định rằng công tác bảo tồn không chỉ quan trọng đối với loài chim mà còn là cả hệ sinh thái thông pinyon. 

Chim giẻ cùi và cây thông pinyon sống hoàn toàn phụ thuộc vào nhau, các hạt thông cung cấp chất dinh dưỡng cần thiết cho loài chim này phát triển, ngược lại, chim giẻ cùi sẽ giúp phát tán hạt đến những vùng đất xa hơn. Loài chim xanh xinh đẹp này là nhân tố then chốt để mở rộng diện tích rừng thông lên đến hơn 150.000 dặm vuông (hơn 388 nghìn km2) khắp 13 bang miền Tây nước Mỹ.

Giẻ cùi là loài chim sinh sống quanh năm tại 11 bang miền Tây nước Mỹ, 1/3 trong số đó sống tại Mexico. Cùng với nhau, chim giẻ cùi và thông pinyon giúp tạo ra môi trường sống cho nhiều loại động thực vật, bao gồm cả các loài chim đang nằm ở bờ vực tuyệt chủng. 

Bên cạnh đó, cây thông cũng có vai trò vô cùng quan trọng khi cung cấp nguồn thực phẩm truyền thống cho các bộ lạc bản địa và cộng đồng người Tây Ban Nha ở New Mexico.

Đã có thời điểm những chú chim xanh này di chuyển khắp cả phương Tây thành từng đàn khổng lồ với hàng trăm con trong những tháng mùa đông. Giờ đây, việc nhìn thấy những đàn chim lên đến 100 con là điều vô cùng hiếm thấy.

Giẻ cùi được xếp vào danh sách những "loài cần bảo tồn nhất" ở bang New Mexico. Trong năm nay, tổ chức bảo vệ động vật hoang dã đã đề nghị liệt kê loài này vào các loài đang ở tình trạng nguy cấp, với lý do là chúng không nhận được sự bảo vệ toàn diện ở cấp liên bang và tiểu bang.

Vào thời điểm mà hạn hán và cháy rừng đang đạt đến mức kỷ lục tại New Mexico, các nhà quản lý đất đai đang chạy đua thực hiện các biện pháp để phòng chống cháy rừng. Chỉ năm nay, Quốc hội đã chi hàng tỷ USD cho các cơ quan liên bang để thực hiện những kế hoạch bảo tồn hàng triệu mẫu đất rừng.

Trong đó, biện pháp tốt nhất để xử lý các rừng có mật độ cây quá cao chính là tỉa thưa, đây là hình thức loại bỏ bớt số lượng cây bằng máy móc, bằng cách thủ công hoặc bằng thuốc diệt cỏ.

Việc tỉa thưa rừng cùng với biến đổi khí hậu đã trở thành nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm số lượng lớn loài chim giẻ cùi. 

Tương lai đầy lo âu của hệ sinh thái

Trong khi các nhà quản lý của bang đang nỗ lực hết mức để ngăn chặn nạn cháy rừng, thì những nhà sinh vật học như Darr cũng đang gióng lên hồi chuông cảnh báo rằng phương pháp tỉa thưa rừng đang làm suy giảm môi trường sống của nhiều loài, đặc biệt là chim giẻ cùi lam.

Vào năm 2004, Liên minh bảo tồn thiên nhiên Quốc tế đã xếp loài chim giẻ cùi vào Sách Đỏ, danh mục những loài chim dễ bị tuyệt chủng. Trong đó nêu rõ tốc độ sụt giảm hiện tại của loài chim xinh đẹp này là hơn 3% mỗi năm, và số lượng cá thể mất đi từ những năm 1940 đến 1960 có thể lên đến hàng triệu. Trong cùng thời gian đó, ước tính đã có khoảng 3 triệu mẫu rừng thông bị phá hủy để tạo đồng cỏ chăn nuôi gia súc.

Kristine Johnson là một giảng viên đã nghỉ hưu thuộc khoa sinh học tại Đại học New Mexico, đã dành 20 năm cuộc đời mình để nghiên cứu về loài chim giẻ cùi lam và môi trường sống của chúng. Bà chia sẻ rằng mặc dù chưa có nghiên cứu cụ thể về tác động trực tiếp của việc tỉa thưa cây đối với loài chim đang ở bờ vực tuyệt chủng này, nhưng rõ ràng mật độ cây quá thấp sẽ ảnh hưởng đến môi trường làm tổ của chim.

Theo bà, không phải tất cả các khu rừng thông đều cung cấp môi trường sống tốt cho chim giẻ cùi. Gần đây, Johnson đã tạo ra một mô hình dựa trên nghiên cứu thực địa trước đó để dự đoán môi trường làm tổ của chim trên khắp khu vực New Mexico. Kết quả cho thấy rằng loài chim xanh này có xu hướng làm tổ ở những cây lớn, tán cây rậm rạp và ít bị ảnh hưởng bởi hoạt động của con người, và những môi trường như vậy tiếc thay lại "khan hiếm một cách đáng ngạc nhiên".

Năm 2022, tổ chức Đối tác bảo tồn gia cầm bang New Mexico (NMACP) đã đưa ra những khuyến nghị về việc quản lý cây thông được lên kế hoạch bởi Darr, Johnson cùng những người khác. 

Theo đó, Darr cho hay không giống như những bang khác, cô và các nhà sinh vật học thuộc NMACP tin rằng khoa học đủ khả năng để khuyến nghị các nhà quản lý đất đai xem xét lại hoặc giảm bớt tình trạng tỉa thưa rừng nhằm bảo tồn môi trường sống cho chim giẻ cùi. 

Bản kiến nghị bao gồm ước tính sơ bộ về tổng diện tích của hệ sinh thái rừng thông pinyon có chim giẻ cùi lam sinh sống ở các bang được thực hiện bởi Cục quản lý đất đai và Cơ quan lâm nghiệp Hoa Kỳ. Ước tính trên cho thấy sự mất mát môi trường sống thích hợp của chim giẻ cùi tại các bang lên đến hơn 440.000 mẫu Anh (hơn 1700 km2) bị ảnh hưởng.

Tuy nhiên, thái độ của những tổ chức quản lý vẫn còn khá "chung chung" và cho biết họ đang tiếp nhận kiến nghị hoặc xem xét thêm. Đó là lý do tại sao việc liệt kê loài chim giẻ cùi lam vào danh sách các loài có nguy cơ tuyệt chủng là vô cùng quan trọng. Động thái này sẽ có "tác động khổng lồ" khiến các cơ quan buộc phải thay đổi kế hoạch của mình.

Những chú chim giẻ cùi là nguồn hy vọng lớn nhất để phục hồi những cánh rừng thông pinyon. Nếu loài chim này mất đi, rừng sẽ không thể phục hồi lại được, và khi đó, cuộc sống của những người bản địa vốn phụ thuộc vào rừng thông cũng phải đối mặt với một nguy cơ lớn.

Nguồn: Undark