Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Kháng - Phó trưởng Ban khánh tiết đình Thượng Kiệm cho hay, trải qua các cuộc chiến tranh, ngôi đình bị hư hỏng nhưng vẫn đứng vững, nhiều lần được tôn tạo. Những ngày cuối năm bà con nhân dân địa phương đang rất hồ hởi chờ đợi ngày khánh thành của ngôi đình cổ sau hơn 1 năm được hạ giải để tôn tạo.

Ngôi đình là một trong số ít di tích lịch sử văn hóa của huyện đã được xếp hạng cấp quốc gia theo Quyết định số 08/2001 QĐ-BVHTT.

Hàng chục nghệ nhân, thợ giỏi đang làm việc liên tục, mỗi ngày trôi qua là sự hồi sinh dần dần lên hình dáng nguyên trạng của ngôi đình cổ, ai ai cũng phấn khởi chờ đợi ngày khánh thành.

Ông Hoàng Văn Thuật, phụ trách đội thợ, cho biết, khi hạ giải, nghiên cứu thật kỹ, các thợ mộc sửng sốt về những đường nét chạm trổ tinh xảo đến kinh ngạc của các cụ ngày xưa. Đáng chú ý những bức hoành, câu đối ban đầu người thợ ngỡ rằng nó được gắn vào những cây cột bởi tấm gỗ rời, tuy nhiên đó thực chất được tạc lại từ cây gỗ nguyên khối. Điều đó cho thấy sự tinh tế của các cụ ngày xưa, đến thời nay con cháu đang được thừa hưởng một di sản văn hóa lịch sử có giá trị vô cùng to lớn.

Ông Kháng cho biết thêm, theo sử sách và 8 sắc phong hiện nay vẫn còn lưu giữ, quần thể kiến trúc Đình Thượng Kiệm gồm 4 Trùng (Trùng chính tẩm, Trùng đệ nhị, Trùng đệ tam, Trùng bái đường).

Năm 1838, đình Thượng Kiệm đặt nền móng viên gạch đầu tiên xây dựng do Minh Mạng thứ 19, ban đầu lợp mái bằng cỏ tranh.

Năm 1841, bỏ cỏ tranh và lợp bằng ngói.

Năm 1929 (sau 91 năm) nhân dân Thượng Kiệm huy động công đức khởi công pho Tượng Ngài Triệu Quang Phục bằng đồng nặng hàng tấn.

Sau đó 4 năm (1933) địa phương lại mời thợ về tô lại tượng cùng đúc quả chuông và bát hương đồng. Sau đó lễ đặt yên vị ngài ngồi trên ngai rồng, đầu đội mũ binh thiên, giữa mũ có hình mặt trời tỏa sáng, tay phải cầm đốc kiếm, tay trái để trên đùi, mặc áo long bào, thắt đại ngọc uy nghi, lẫm liệt…

Trước tình hình xuống cấp, ngày 3/8/2007 Sở Văn hóa bảo tồn, bảo tàng Ninh Bình đã cấp kinh phí trùng tu. Mái được thay thế các xà hoành, rui mè bằng gỗ tư thiết, lợp ngói vẩy cá mũi hài.

Theo Nghị quyết số 77/NG-HĐND của Hội đồng nhân dân tỉnh Ninh Bình về chủ trương đầu tư dự án tu bổ, tôn tạo di tích Đình Thượng Kiệm, xã Thượng Kiệm, huyện Kim Sơn, phê duyệt, do Sở Văn hóa và Thể thao quản lý dự án với các nội dung; bảo tồn, tôn tạo các thành phần gốc của di tích làm tăng giá trị và kéo đai tuổi thọ di tích, phát huy giá trị của di tích lịch sử, giữ gìn các nét sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng truyền thống của dân tộc.

Theo đó, Đình Thượng Kiệm được hạ giải toàn bộ để đánh giá các cấu kiện, xây dựng lại công trình theo đúng kiến trúc hiện trạng và đắp hoàn trả các họa tiết, hoa văn theo nguyên mẫu hiện trạng. Những người thợ giỏi sẽ gia công thay thế các cấu kiện gỗ đã hư hỏng không có khả năng thay thế, gắn các cấu kiện gỗ hư hỏng nhẹ, phục dựng họa tiết hoa văn và các cấu kiện bị thất lạc.

Tất cả các cấu kiện gỗ được thay thế bằng gỗ Lim, xử lý chống mối nền và hào cho công trình, phun thuốc chống mối cho các cấu kiện gỗ. Lợp và thay thế toàn bộ phần mái bằng ngói mũ hài theo quy cách truyền thống, nền lát gạch giả cổ, mạch chữ công. Bậc tam cấp bằng đá xanh nguyên khối.

Dự kiến, công trình sẽ được hoàn thành bàn giao và đưa vào sử dụng trong năm tới, năm 2023.