Mụn trứng cá là bệnh do nang lông - tuyến bã ở da hoạt động thái quá làm tiết nhiều bã nhờn, trong khi miệng nang lông lại bị bít kín do tăng sừng hóa, chất bã nhờn ứ đọng ở lỗ chân lông tạo thành nhân mụn. Khi nhân mụn thành hình, thường có sự phát triển, tăng sinh một loại vi khuẩn có tên là Propionibacterium acnes ở lỗ chân lông, gây nên tình trạng viêm đỏ của mụn mủ.

Tuổi trung niên vẫn bị mụn

Mụn trứng cá thường gặp là dạng thông thường ở lứa tuổi dậy thì. Đối với người dậy thì, nổi mụn ở mặt có thể xem là chuyện bình thường.

Khi đến tuổi dậy thì, cơ quan sinh dục phát triển, bài tiết các hormon (nội tiết tố) sinh dục làm tuyến bã ở da mặt hoạt động quá đáng dẫn đến nổi mụn. Hormon sinh dục góp phần gây mụn chính là androgen (còn gọi là testosteron, tức hormon sinh dục nam). Lưu ý là cơ thể người nữ vẫn có androgen (theo đúng lý luận đông y: trong âm có dương, trong dương có âm), vì thế chị em vẫn có thể bị nổi mụn. Người trưởng thành, thậm chí ở tuổi trung niên, vẫn có thể bị mụn như thuở dậy thì do không có sự cân bằng các hormon sinh dục, hormon androgen hoạt động quá mức.

Chăm sóc da mặt tại một cơ sở thẩm mỹ ở Hà Nội. Ảnh: Ngọc Dung

Ngoài mụn trứng cá thông thường, ta có thể gặp dạng khác, như: mụn trứng cá dạng nang (cystic acne), mụn trứng cá mụn mủ (pustular acne), mụn trứng cá do mỹ phẩm (cosmetic acne) và đặc biệt là loại mụn trứng cá do thuốc (acne medicamentosa).

Mụn trứng cá do thuốc được định nghĩa là những mụn nổi trên da trông như mụn trứng cá nhưng có nguyên nhân từ việc sử dụng thuốc. Cơ chế bệnh sinh của rối loạn này hiện vẫn chưa được giải thích rõ ràng. Đó không phải là do dị ứng đối với thuốc, cũng không phải do biến thể của mụn trứng cá thông thường.

Sau một thời gian sử dụng thuốc, trên da nổi các mụn bị viêm với một ít có nhân mụn. Các mụn trứng cá do thuốc thường nổi ở ngực, lưng, vai và cánh tay. Người ta ghi nhận các thuốc dùng toàn thân (tức uống hoặc tiêm) sau đây có thể gây nổi mụn: glucocorticoid, steroid tăng đồng hóa (anabolic steroid như Durabolin trị suy nhược, suy dinh dưỡng ở người già), các vitamin nhóm B, thuốc chống động kinh, lithium, isoniazid, quinidin, azathioprin, cyclosporin, etretinat (thuốc trị bệnh vẩy nến)...

Cần phân biệt chẩn đoán mụn trứng cá do thuốc với mụn trứng cá thông thường, viêm nang lông (folliculitis) hoặc ban clor (chloracne)... Để điều trị mụn trứng cá do thuốc, cần ngưng ngay loại thuốc nghi ngờ làm nổi mụn. Có thể dùng thuốc dạng kem hay thuốc mỡ chứa tetracycline hoặc tretinoin (nồng độ 0,025%) để trị liệu.

Sai lầm khá phổ biến

Điều đáng chú ý là bên cạnh mụn trứng cá thông thường, nhiều người bị các dạng mụn khác mà không biết. Do không biết bị loại mụn trứng cá nào và đặc biệt, chữa trị không đúng cách nên việc trị mụn trở nên phức tạp.

Ở nước ta, theo một nghiên cứu của Bệnh viện Da liễu Cần Thơ thực hiện từ năm 2002, mụn trứng cá chiếm tỉ lệ 14% tổng số bệnh nhân đến khám và điều trị, phần lớn liên quan đến việc điều trị không đúng trước đó.

Cũng theo nghiên cứu vừa nêu, về lâm sàng, trong tất cả các dạng mụn thì mụn trứng cá do dị ứng mỹ phẩm chiếm đa số (56,3%). Tỉ lệ này gợi ý đến những vấn đề liên quan trong thói quen điều trị của các bệnh nhân mụn trứng cá. Trong 80 trường hợp nghiên cứu, có đến 42,5% tự điều trị, trong khi chỉ 21,3% điều trị theo y tế công và 23,8% theo y tế tư. Đây cũng là vấn đề có tính phổ biến hiện nay. Nhiều người thường có thói quen tự điều trị bằng nhiều loại thuốc bôi tự pha chế mà thành phần chính có chứa glucorticoid (thường gọi tắt là corticoid).

Đặc biệt, có sự dùng nhầm dược phẩm bôi ngoài da dạng kem, thuốc mỡ chứa corticoid và dùng như kem dưỡng da. Đây là sai lầm khá phổ biến. Các thuốc bôi ngoài da như cortibion, halog, synalar, flucinar, topsyne, diprisone... đã được dùng nhầm và gây tai biến, có khi rất trầm trọng. Có sự dùng nhầm vì kem dưỡng da và thuốc bôi ngoài da có cùng dạng bào chế: kem, gel, nhũ tương. Quan trọng hơn, nhiều người dùng nhầm là do thuốc cho tác dụng tức thời mà họ rất thích: da trắng, mịn, láng hơn do tác dụng chống viêm của glucocorticoid.

Trong thời gian đầu sử dụng thuốc có chứa glucocorticoid, mụn giảm nhanh chóng nhưng về lâu dài thì hàng loạt tác dụng phụ có hại có thể xảy ra. Trứng cá xuất hiện trở lại với tình trạng nặng hơn hoặc bị mụn đỏ, mụn li ti, teo da, rạn da, tăng tiết bã nhờn, giãn mạch máu, làm hư hết da mặt. Làn da trong bối cảnh lệ thuộc corticoid gây nhiều trở ngại cho những lần điều trị sau đó, để rồi bệnh nhân có khi phải nhập viện trong tình trạng như thế.