Là cha mẹ, tất cả chúng ta đều muốn con mình tài giỏi, thậm chí không ngừng thúc đẩy con trở nên xuất chúng. Nhưng thực tế mà chúng ta phải đối mặt là khả năng cao đứa trẻ sẽ khiến cha mẹ thất vọng hết lần này đến lần khác và cuối cùng trở thành một người bình thường.

Có 1 bộ phim tài liệu BBC mang tên "Bảy năm cuộc đời" chắc hẳn nhiều bậc cha mẹ đã nghe nói. Nhà sản xuất đã lựa chọn những đứa trẻ thuộc các tầng lớp và chủng tộc khác nhau, sau đó đến thăm 7 năm một lần để quan sát quỹ đạo phát triển của chúng.

"Bảy năm cuộc đời" bắt đầu từ năm 2000 đã chính thức kết thúc năm nay. Với số điểm 9 trên Douban và 9,9 trên Trạm B, phim một lần nữa đứng đầu trong "Top 10 phim tài liệu phải xem trên thế giới". So với phiên bản cũ, phiên bản mới tập trung vào những đứa trẻ "hậu thập niên 90" nên những vấn đề chúng gặp phải cũng gần chúng ta hơn. Qua đó, có thể thấy được phương pháp giáo dục của 19 gia đình.

Họ là những gia đình ưu tú với tri thức cao, những gia đình đơn thân ly dị và góa bụa, những gia đình nghèo khó vật lộn dưới đáy xã hội, và những gia đình bình thường chiếm phần lớn dân số. Trong việc giáo dục con cái, mỗi gia đình đều có một phong cách riêng, và quỹ đạo phát triển của trẻ cũng có những cột mốc riêng.

Nhưng nhìn những đứa trẻ đã nếm trải vị ngọt của cuộc đời và thu hoạch hạnh phúc khi lớn lên, chúng ta có thể thấy rằng: Mỗi bậc cha mẹ đều trải qua ba lần thất vọng trong những năm hình thành của con họ. Càng sớm phát hiện và chấp nhận, trẻ sẽ càng giỏi.

Sự thất vọng đầu tiên: Con cái cuối cùng sẽ đi ngược lại mong đợi của cha mẹ

Cha mẹ nào cũng tưởng tượng con mình sẽ ra sao trong tương lai, nhưng rất ít kỳ vọng của cha mẹ trùng với ước mơ của con mình.

Trong cuộc họp phụ huynh trước kỳ nghỉ, một cô giáo đã cho phụ huynh làm "bài kiểm tra" nhỏ: Cha mẹ hãy viết những ước mơ của con mình ra giấy để xem liệu cha mẹ có thể đoán được câu trả lời mà trẻ đã viết trước hay không.

Lúc đó, một người mẹ đã tràn đầy tự tin và nghĩ rằng con trai, người có niềm đam mê lớn với tàu vũ trụ, phải ước mơ trở thành một phi hành gia. Ai mà ngờ khi câu trả lời được tiết lộ, cậu con trai đã viết "tôi muốn trở thành một nhà thiết kế". Có 40 học sinh trong một lớp, và không phụ huynh nào đoán được ước mơ của con mình.

Các gia đình người Anh trong phim tài liệu cũng vậy.

Oliver, thế hệ thứ hai giàu có từ một gia đình tốt nhất, rất không xem trọng sự sắp đặt của cha mẹ mình. Cha anh là một luật sư, mẹ anh là giám đốc Harrods (cửa hàng bách hóa danh giá nhất thế giới), và gia đình sống trong một biệt thự ở trung tâm London.

Cha mẹ anh có suy nghĩ tiến bộ hơn, và họ kỳ vọng anh sẽ là một "tầng lớp thượng lưu trong xã hội", có thể là tài phiệt phố Wall hoặc một luật sư nổi tiếng. Tóm lại, anh phải đạt đến đỉnh của kim tự tháp. Nhưng ước mơ của Oliver là trở thành một nhà phát minh, hoặc một nghệ sĩ. Bởi vì trong quan niệm của anh ta, chỉ lo kiếm tiền sẽ quá nhàm chán.

Sanchez, có cha mẹ đã ly hôn và xuất thân từ một gia đình nghèo, suy nghĩ hoàn toàn nằm ngoài mong đợi của cha mẹ mình. Cha anh là một giáo viên dạy khiêu vũ, để thực hiện ước mơ kế thừa công việc của cha mình, cha anh đã dạy cho Sanchez khiêu vũ từ khi anh còn nhỏ. Mặc dù có lợi thế về vũ đạo bẩm sinh, nhưng Sanchez rất thích bóng đá. Trong trái tim anh ấy, gia đình là thứ nhất và bóng đá là thứ hai. Ước mơ trong tương lai của cậu cũng liên quan đến bóng đá.

Là cha mẹ, ai cũng hy vọng rằng con mình sẽ trở thành rồng thành phượng. Vì vậy, chúng ta luôn dùng chính tư duy của mình để vạch ra "đường tắt" trong cuộc đời cho con cái. Thật không may, không phải tất cả trẻ em đều mơ ước trở thành rồng.

Nhà tâm lý học Winnicott từng đưa ra khái niệm "người mẹ đủ tốt": Cha mẹ có thể đặt kỳ vọng vào con cái nhưng càng phải tôn trọng con cái, quyền kiểm soát và quyết định cuối cùng phải nằm trong tay trẻ. 

Thực sự, tình yêu của cha mẹ dành cho con cái là một bản chất khó kiểm soát, nhưng những bậc cha mẹ cần biết rằng: Tất cả tình yêu trên thế giới này đều có kỳ vọng, nhưng tình yêu đích thực là học cách tiêu hóa sự thất vọng.

Trong cuộc đời của một đứa trẻ, chúng chính là người duy nhất gánh chịu hậu quả. Chỉ bằng cách cho con quyền ước mơ và can đảm khám phá thế giới, đứa trẻ mới có thể chèo thuyền an toàn và mọc thêm đôi cánh để bay cao, bay xa.

Thất vọng thứ hai: Quyền lên tiếng của cha mẹ bị hạn chế

Giáo sư Lý Mai Cẩn từng nói: "Trước 6 tuổi, những lời cằn nhằn và lời nói của cha mẹ là vàng. Sau 12 tuổi, những lời nói của cha mẹ là rác".

Khi con cái lớn lên, nhiều bậc cha mẹ vẫn áp dụng những phương pháp giáo dục mà họ đã áp dụng khi chúng còn nhỏ, cuộc chiến giữa cha mẹ và con cái liên tục nổ ra, nhưng cha mẹ không bao giờ nhận ra rằng quyền được lên tiếng của họ đã trở nên "vô hiệu".

Trẻ em bước vào tuổi dậy thì đã bắt đầu theo đuổi sự tự nhận thức. Từ ăn mặc đến suy nghĩ, chúng sẽ có suy nghĩ riêng và yêu cầu cá nhân riêng. Mối quan hệ giữa con cái và cha mẹ lúc này không còn là sự vâng lời nữa mà chỉ là "sự vâng lời có chọn lọc" khi cha mẹ đứng về phía mình.

Những đứa trẻ vẫn giữ mối quan hệ tốt với cha mẹ về cơ bản là vì cha mẹ sẵn sàng tôn trọng mong muốn của chúng, làm bạn với chúng và đồng ý với những lựa chọn và quyết định của chúng. Một khi cha mẹ ở phía "đối địch", lời nói của cha mẹ sẽ "thất bại" nhanh chóng.

Stacey, sống ở New Mills, tuyên bố cô và mẹ là "những người bạn tốt nói về mọi thứ". Bởi vì dù cô ấy có quyết định gì đi chăng nữa, mẹ sẽ ủng hộ vô điều kiện, bất cứ khi nào gặp khó khăn và thất bại, mẹ sẽ cho cô ấy sự động viên yêu thương và tiếp thêm sức mạnh.

Nhưng dù vậy, họ vẫn thường xuyên cãi vã vì những vấn đề nhỏ nhặt như "thời gian đi ra ngoài" và "phong cách quần áo". Mỗi lần trước khi đi chơi, mẹ đều hỏi cô ấy mấy giờ phải về nhà. Nhưng trong mắt của những cô con gái đang tuổi mới lớn, những hạn chế đó tương đương với một "lời nguyền" hủy hoại mối quan hệ mẹ con: "Tôi sẽ nói một mốc thời gian, nhưng tôi đã không trở về đúng giờ".

Thật trùng hợp.

Taron đến từ Cornwall cũng cho rằng, nếu cha mẹ luôn có thể ủng hộ và đồng nhất với mình thì mối quan hệ gia đình của họ sẽ rất hòa thuận. Là một cậu bé kỷ luật, hiểu tầm quan trọng của việc học đối với bản thân, và lấy các trường đại học danh tiếng làm mục tiêu của mình, nhưng Taron vẫn "nổi loạn" khi bị mẹ ép ăn sandwich mà cậu không muốn ăn.

Khi mẹ dọa: "Con không ăn thì đổ đi". Taron với tay và vứt thức ăn trong đĩa vào thùng rác.

Khi đứa trẻ lớn lên, quyền nói của cha mẹ dần trở nên vô hiệu. Thật đáng tiếc khi ít bậc cha mẹ để ý đến điều này, họ có thói quen kiểm soát cuộc sống của con cái, và tất cả những gì họ nhận được là sự phản kháng nổi loạn.

Trong nền giáo dục trước đây, mệnh lệnh của cha mẹ là bất khả xâm phạm. Nhưng trong xã hội đương đại, với sự tiến bộ của công nghệ và sự phát triển của thời đại, thông tin mà trẻ em có thể tiếp cận cũng toàn diện hơn. Cách chúng nhận biết thế giới đã thay đổi từ việc chỉ dựa vào sự hướng dẫn của cha mẹ tiến tới việc có thể khám phá một cách độc lập. 

Vì vậy, ông trời ban cho cha mẹ quyền giáo dục con cái, nhưng quyền này thường chỉ có giá trị trong khoảng mười năm. Được sử dụng hay không, nó cũng sẽ đến lúc hết hạn sử dụng như thực phẩm.

Lúc này, cha mẹ không nên cảm thấy mất mát, không phải hoảng sợ, hãy bình tĩnh đứng về phía con, cho con sự ủng hộ mạnh mẽ nhất và sự động viên nồng nhiệt nhất, đó chính là cách giáo dục tốt nhất.

Sự thất vọng thứ ba: Cả đời này, con của chúng ta có thể chỉ là người bình thường

Tôi tin rằng ông bố bà mẹ nào cũng từng trải qua sự vỡ mộng từ "con mình phải là thiên tài" ở trường mẫu giáo đến "chỉ cần lấy chồng suôn sẻ" khi trưởng thành. Điều tương tự cũng xảy ra với cha mẹ của Owen trong phim tài liệu. Điều khác biệt là sự vỡ mộng của họ là họ sắp đạt đến đỉnh cao nhưng lại rơi xuống vực sâu.

Owen sinh ra trong một gia đình thể thao, ngay từ nhỏ đã bộc lộ năng khiếu thể thao phi thường, anh thành thạo hầu hết các môn bơi lội, bóng đá, tennis, gôn. Cha mẹ đã dồn hết tâm sức để nuôi dạy Owen trở thành một vận động viên. Cậu bé Owen đã không phụ lòng gia đình, giành được nhiều giải thưởng khi còn nhỏ và thậm chí còn trở thành Nhà vô địch bơi lội trẻ em của Anh khi mới 12 tuổi.

Nhưng số phận không như ý, vận động viên 21 tuổi Owen bị tụt lại trong đội bơi lội ưu tú. Dù tập luyện chăm chỉ hàng ngày nhưng anh vẫn không thể cạnh tranh và chỉ có thể bỏ cuộc trong tiếc nuối. Giấc mơ thể thao bền bỉ hơn mười năm buộc phải chấm dứt, dù khó giấu được sự thất vọng nhưng bố mẹ Owen vẫn chọn cách động viên con mình.

Sau khi kết thúc sự nghiệp thể thao của mình, cậu chọn làm việc trong một ngân hàng, trung bình 12 giờ mỗi ngày. Cú ngã của cậu bé thiên tài là sự đánh lừa của số phận và phản ánh hiện thực.

Không có cặp cha mẹ nào có thể luôn đóng khung con cái của họ trong những kỳ vọng của riêng mình, ngay cả những người thuộc tầng lớp thượng lưu trong xã hội.

Giống như Oliver thế hệ thứ hai giàu có đáng ghen tị. Điều mà cha mẹ anh đã lên kế hoạch cho anh là "con đường ưu tú": Từ những trường mẫu giáo tư thục hàng đầu, đến ngôi trường Eton College, rồi Đại học Yale, và cả những nghề nghiệp ưu tú sau này trong các doanh nghiệp nổi tiếng.

Anh đã sống một cuộc sống vô số người ghen tị và kiếm được rất nhiều tiền, nhưng anh ấy nói rằng mình đã nhìn thấy "sự kết thúc của cuộc đời" trong nháy mắt và không hạnh phúc cả ngày.

Vì không tìm được niềm đam mê trong công việc, đồng thời mối quan hệ tình cảm rối ren, từ nhỏ anh đã thiếu thốn tình cảm. Thay vào đó, danh tiếng của "tầng lớp tinh hoa xã hội" mà cha mẹ anh mong đợi là một sự hạn chế đối với anh. Cuối cùng, chàng trai 28 tuổi Oliver chọn từ chức ở công ty nổi tiếng và quay trở lại trường học để lấy bằng tiến sĩ. 

Trong suốt quãng thời gian cuộc đời bắt đầu lại việc học, anh ấy cuối cùng đã tìm thấy con người thật của mình. Trong tương lai, ước mơ của anh là trở thành một nhà văn. Khác với ước mơ của cậu bé 7 tuổi, ước mơ lần này là một sự tồn tại mà cậu dám đến và có thể đi tới. Anh cũng gặp người con gái mình thích, cùng nhau nấu ăn, đi dạo, đọc sách... Đây là cuộc sống mà anh ấy thực sự mong muốn.

Bạn thấy đấy, không ai là không mong muốn thành công, nhưng thật không may, 90% mọi người cuối cùng sẽ rơi vào tầm thường. Là cha mẹ, những gì chúng ta có thể làm không phải là đào tạo con mình trở thành những người vĩ đại như chúng ta mong đợi, mà là tạo mọi điều kiện có thể để con mình nhìn thấy thực tế và chấp nhận những điều bình thường, và hướng dẫn chúng sống một cách tuyệt vời trong thế giới của riêng chúng.

"Con của bạn không phải là con của bạn, chúng là những đứa trẻ được sinh ra từ sự khao khát của cuộc sống. Chúng đến thế giới này thông qua bạn, nhưng không phải vì bạn, và chúng ở bên cạnh bạn nhưng chúng không thuộc về bạn".

Trong bộ phim tài liệu "Bảy năm cuộc đời", sau khi theo dõi quá trình trưởng thành của những đứa trẻ từ 7-28 tuổi, có thể chúng ta sẽ nhìn ra một số sự thật: Dù khoảng cách gia đình và giai cấp có lớn đến đâu, những đứa trẻ này cuối cùng cũng trở thành những người bình thường. Nhưng điều đáng giá là mặc dù rất bình thường, nhưng cuối cùng họ đã phát triển thành những người có khả năng hạnh phúc.

Là cha mẹ, chúng ta không thể bảo vệ con cái của mình suốt đời. Nhưng trong nền giáo dục hàng ngày, chúng ta có thể biến thất vọng thành hy vọng, khích lệ, sát cánh cùng con cái và cùng nhau đối mặt với những rủi ro khi trưởng thành.