Nếu bạn đến những gia đình có con nhỏ hay các nơi công cộng, có thể thấy các bậc cha mẹ không phải là đối tượng phụ thuộc nhiều nhất vào điện thoại di động. Thế hệ trẻ ở độ tuổi 10 và 15 rất giỏi xem các video ngắn.

Trên bàn ăn, người lớn trò chuyện, trẻ con mỗi đứa cầm một chiếc điện thoại di động và lặng lẽ chìm trong thế giới của riêng mình. Chỉ cần cha mẹ không can thiệp, các em có thể im lặng từ sáng đến chiều.

Thỉnh thoảng, những đứa trẻ trò chuyên với nhau và dùng những "từ lóng" học được từ các video ngắn. Tác động của các video ngắn đến cuộc sống hàng ngày của trẻ em trực quan và mạnh mẽ hơn tác động của trò chơi.

"TikTok Brains" - Những bộ não được điều khiển bởi các video ngắn

Năm ngoái, khi Châu Thụ Tư, Giám đốc điều hành TikTok, tham dự phiên điều trần của Ủy ban Thương mại và Năng lượng Hạ viện Hoa Kỳ, anh đã trả lời các câu hỏi về " bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu của người Mỹ và sự an toàn của trẻ em".

Trong phiên điều trần, Châu Thụ Tư được hỏi: "Con của bạn có sử dụng Tiktok không?". Câu trả lời của anh là: "Không". Vì cả hai con của anh đều dưới 13 tuổi và trẻ em dưới 13 tuổi không được phép sử dụng Tiktok ở Singapore.

Việc các con của CEO Tiktok không xem Tiktok cũng đủ cho thấy những "video ngắn" không thú vị như vẻ ngoài của chúng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc xem video ngắn trong thời gian dài sẽ có tác động tiêu cực đến sự phát triển trí não của trẻ, trí nhớ, nhận thức, sự tập trung, v.v. sẽ bị ảnh hưởng . ‍ ‍ ‍ ‍ ‍ ‍ ‍ ‍

Trong thời đại mà công nghệ AI phát triển nhanh chóng, trẻ em nghiện xem video ngắn là đối tượng đầu tiên bị loại khỏi "đường đua" thành công.

Trong vài năm qua, các bậc cha mẹ lo ngại con mình nghiện game trên điện thoại di động. "Báo cáo tiến độ năm 2023 về bảo vệ trẻ vị thành niên trong ngành công nghiệp trò chơi của Trung Quốc" cho thấy: "Mức độ tiêu thụ và tiêu thụ trò chơi dành cho trẻ vị thành niên đã giảm hơn nữa. Đồng thời, vấn đề trẻ vị thành niên chơi game quá mức đã được cải thiện một cách hiệu quả". Tin xấu là phần lớn thời gian rảnh rỗi khi không chơi game của chúng đều dành để xem những đoạn video ngắn.

Báo cáo khảo sát quốc gia lần thứ 5 về việc sử dụng Internet của trẻ vị thành niên" cho thấy các video ngắn đang nhanh chóng thâm nhập vào trẻ vị thành niên: Tỷ lệ cư dân mạng chưa đủ tuổi thường xuyên xem video ngắn sẽ tăng từ 40,5% năm 2018 lên 54,1% vào năm 2022; 32,9% cư dân mạng chưa đủ tuổi vị thành niên đã quay và đăng video ngắn trên Douyin, Kuaishou, WeChat và các phần mềm khác trong năm qua;

Từ những trò chơi cách đây nhiều năm cho đến những đoạn video ngắn ngày nay, việc nuôi dạy một đứa trẻ cũng giống như việc cạnh tranh với những sản phẩm điện tử dành cho cha mẹ, chiến đấu đến chết để giành được sự chú ý nhỏ bé.

Các bậc phụ huynh thích xem video ngắn chắc hẳn vô cùng hiểu: Một khi đã bắt đầu xem là không thể dừng lại, nội dung càng xem càng thú vị. Màn hình nhấp nháy, nhanh và bắn thông tin liên tục mang đến sự kích thích thính giác và thị giác cường độ cao, khiến não tiết ra một lượng lớn dopamine. Chỉ cần bạn di chuyển ngón tay, hệ thống luôn có thể đẩy nội dung mới để kích thích não.

Nói chung, khi thực hiện các hoạt động đòi hỏi sự tập trung trong thời gian dài, chẳng hạn như đọc và làm Toán, chúng ta cần sử dụng sự chú ý có định hướng. Điều này phụ thuộc vào vỏ não trước trán, trung tâm chỉ huy và kiểm soát của não. Nhưng vỏ não trước trán không phát triển đầy đủ cho đến khoảng 25 tuổi.

Nói cách khác, những đoạn video ngắn đơn giản, dễ hiểu và thú vị sẽ "dội bom" não bộ trong thời gian dài, đủ khiến một đứa trẻ mất kiểm soát và trở nên nghiện, chúng không có khái niệm gì về thời gian cả.

Có lẽ lúc đầu trẻ chỉ cần lướt khoảng mười phút là hài lòng, về sau có thể phải mất nửa tiếng, cả tiếng mới cảm thấy vui vẻ. Tuy nhiên, nếu não liên tục xử lý những nội dung "ngắn, phẳng và nhanh", khả năng xử lý những nội dung có nhịp độ chậm hơn sẽ bị thay đổi hoặc bị tổn hại.

Năm 2011, Lillard, Giáo sư tâm lý học tại Đại học Virginia, đã thực hiện một nghiên cứu trong đó 60 trẻ em từ 4-5 tuổi được chia thành ba nhóm. Một nhóm xem một bộ phim hoạt hình có nhịp độ nhanh dài 9 phút và nhóm còn lại xem một chương trình khoa học và giáo dục dài 9 phút, một nhóm khác vẽ bằng bút màu.

Ngay sau đó, ba nhóm trẻ được kiểm tra khả năng, bao gồm khả năng chú ý, trí nhớ và giải quyết vấn đề. Ví dụ, thực hiện động tác chạm vào ngón chân, ghi nhớ một chuỗi số ngược, v.v. Kết quả là, trẻ em xem phim hoạt hình có nhịp độ nhanh bị tụt lại phía sau.

Đối với trẻ em, trong độ tuổi từ 0 đến 6, não phát triển nhanh nhất và có độ dẻo cao nhất, não có khả năng tiếp thu mạnh mẽ nhất mọi loại thông tin do môi trường xung quanh và trải nghiệm sống mang lại. Những khả năng như ngôn ngữ, phối hợp vận động, kiến thức Toán học, thói quen xã hội và quản lý cảm xúc bị bỏ lỡ trong giai đoạn này sẽ ngày càng mất thời gian để có được về sau. 

Khi thời gian xem video ngắn ngày càng dài, tác động tiêu cực đến não bộ của trẻ sẽ ngày càng lớn và dần dần chúng sẽ trở thành "TikTok Brains" (bộ não được điều khiển bởi các video ngắn).

Tại sao con nhà người khác không thích xem video ngắn? 

Blogger video ngắn Jersey Island Master từng chia sẻ cuộc sống đời thường của cô với người chồng ngoại quốc tốt nghiệp Đại học Cambridge và ba đứa con của họ. Trong chia sẻ, thường có những cảnh khiến nhiều bậc phụ huynh phải ghen tị: 3 đứa trẻ ngồi cạnh nhau, không chơi điện thoại hay xem tivi mà tất cả đều tập trung đọc sách .

Nếu xem kỹ video, bạn sẽ thấy bên cạnh đứa trẻ đang đọc sách luôn có một người cha cũng đang đọc sách một cách nghiêm túc. Không chỉ vậy, cặp đôi còn đưa con đến thư viện gần nhà hàng tuần, thậm chí gia đình còn kéo vali đi thuê sách.

"Báo cáo nghiên cứu về việc trẻ vị thành niên sử dụng và học video ngắn" của Trung tâm nghiên cứu thanh thiếu niên Trung Quốc cho thấy mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái có tác động nhất định đến hành vi sử dụng video ngắn của trẻ. Trẻ em có gánh nặng học tập nặng và mối quan hệ cha mẹ - con cái kém sử dụng các video ngắn dài hơn và thường xuyên hơn đáng kể so với những trẻ có gánh nặng học tập nhẹ và mối quan hệ cha mẹ - con tốt.

Đối với các gia đình sống trong thời đại kỹ thuật số, việc chuyển toàn bộ cuộc sống của họ sang trạng thái "offline" là không thực tế. Không phải đứa trẻ nào xem video ngắn cũng sẽ trở thành "bộ não Tiktok", nhiều trẻ học hỏi và phát triển sở thích của mình thông qua những video ngắn.

Vì việc tương tác với nội dung số là điều không thể tránh khỏi nên điều mà cha mẹ có thể làm là sớm nuôi dưỡng thói quen trực tuyến lành mạnh cho con mình.

Một chuyên gia đã đề xuất một kế hoạch khả thi: Cả gia đình nên cùng nhau đặt ra các quy tắc và tuân thủ các quy tắc đó, những ai vi phạm sẽ bị trừng phạt.

Gia đình ngồi thảo luận về các quy định về sử dụng điện thoại di động cũng như thời lượng xem video ngắn. Cả gia đình giám sát lẫn nhau, cha giám sát con, con giám sát mẹ, mẹ giám sát cha, tạo thành một vòng khép kín. Sau một chu kỳ, cả gia đình có thể ngồi lại với nhau để đưa ra ý kiến của mình và điều chỉnh, sửa đổi các quy định hiện có. Theo thời gian, thông qua sự giao tiếp và trao đổi thường xuyên giữa cha mẹ và con cái, chúng ta sẽ tìm ra giải pháp tốt nhất cho gia đình mình.

Chuyên gia khuyến cáo thanh thiếu niên không nên sử dụng TikTok quá 60 phút mỗi lần, thời điểm này là khuyến nghị được các chuyên gia từ Phòng thí nghiệm Sức khỏe Kỹ thuật số của Bệnh viện Nhi Boston đưa ra sau khi tiến hành nghiên cứu sâu rộng.

* Bài viết của một tài khoản chuyên chia sẻ vấn đề giáo dục ở Trung Quốc.