Không ai thừa kế

Trong một căn hộ ba phòng ở Khu Edogawa phía đông Tokyo, những dấu vết từ cuộc sống của người chủ quá cố vẫn còn ở khắp mọi nơi: những bức ảnh gia đình ố vàng, một chiếc máy sấy tóc màu đen bám bụi, các tờ tiền 100 yên cũ và những chồng giấy tờ, tạp chí và sách .

Với găng tay, các nhân viên của công ty vệ sinh có tên là Bxia đang lựa qua các đồ vật chồng chất và đóng gói chúng vào các hộp bìa cứng. Được biết, một phụ nữ 76 tuổi đã qua đời ở đây một mình, và chỉ được phát hiện sau vài tháng. Hướng dẫn từ cô con gái được ghi trên một tờ giấy dán trên tường để các nhân viên biết cách sắp xếp đồ.

Theo đó, họ được yêu cầu lưu giữ "tiền mặt, đồ có giá trị, tài liệu quan trọng, dây thắt lưng kimono, phụ kiện kimono và đồ gỗ sơn mài". Mọi thứ khác sẽ được xếp vào các xe tải đỗ bên ngoài và sẽ được tiêu hủy hoặc đưa đến các trung tâm tái chế và bán cho người mua ở nước ngoài. Đối với công việc kéo dài hai ngày này, hóa đơn của khách hàng sẽ lên tới 505.000 yên (khoảng 80 triệu đồng).

"Chúng tôi rất bận rộn với các yêu cầu tương tự," Miwa Yuzawa, chủ tịch của công ty có trụ sở tại Tokyo, vừa nói vừa trưng bày lịch làm việc của mình trên một thiết bị máy tính bảng. "Có rất nhiều người già qua đời, thường là khi qua đời một mình, và những người khác không có thời gian hoặc sức lực để xem qua tài sản của họ".

Trong một quốc gia đang gia tăng nhanh độ già hoá, nơi tỷ lệ tử vong vượt quá tỷ lệ sinh ở mức 2:1, việc phân loại tài sản của người đã mất là một ngành kinh doanh đang được yêu cầu cũng như một cơn ác mộng về mặt hành chính khi ít hoặc không có người thân xung quanh để nhận quyền thừa kế.

Yuzawa cho biết đội vệ sinh của cô đã nhặt được một di chúc từ năm 1998 từ căn hộ của người phụ nữ đã qua đời. Tuy nhiên, nhiều người khác lại không để lại hướng dẫn cụ thể về cách xử lý tài sản của họ, gây ra sự rắc rối đối với người chịu tang và thường buộc các chính quyền địa phương phải vội vàng tìm người thân của họ.

Và xu hướng ngày càng tăng cho thấy chính quyền không tìm được người thân thích nào của người quá cố.

Như Yuzawa quan sát, số người sống một mình đang tăng lên khi dân số già đi và giảm đi.

Theo một cuộc điều tra dân số quốc gia từ năm 2020, có 21,1 triệu hộ gia đình chỉ có một người ở Nhật Bản, tăng 14,8% so với cuộc điều tra trước đó vào năm 2015. Trong số đó, gần một phần ba, tức là 6,72 triệu người, là các hộ gia đình có một người già tuổi 65 trở lên.

Trong khi đó, số lượng kết hôn đạt 519.823 cuộc vào năm 2022, giảm 35% so với năm 2000. Một cuộc khảo sát của chính phủ từ năm 2021 cũng cho thấy rằng có 17,3% nam giới và 14,6% phụ nữ trong độ tuổi từ 18 đến 34 nói rằng họ không có ý định kết hôn cả đời, cho thấy rằng số hộ gia đình chỉ có một người sẽ tiếp tục tăng lên trong những năm tới.

Xu hướng dân số này đang dẫn đến một khoản thu tiền u ám: Trong năm tài chính 2021, ngân sách của chính phủ đã thu được một khoản thu ghi kỷ lục là 64,7 tỷ yên (khoảng 470 triệu USD, tương đương 11 nghìn tỉ đồng) từ tài sản của những người đã qua đời mà không có người thừa kế, tăng 7,8% so với năm trước và gần gấp đôi so với 10 năm trước.

"Theo quy định pháp luật, khi một người qua đời mà không có di chúc, những người thân xa như cháu trai và cháu gái cũng có thể được coi là người thừa kế", Yuko Takeuchi, một luật sư chuyên về vấn đề thừa kế, nói. "Tuy nhiên, khi không có người thừa kế và không có di chúc, tòa án có thể bổ nhiệm một người' quản lý tài sản nếu một bên liên quan yêu cầu".

Người quản lý tài sản sẽ giải quyết các khoản thuế hoặc hóa đơn tiện ích chưa thanh toán mà người qua đời để lại và đảm bảo rằng không có người thừa kế trước khi chuyển nhượng tài sản còn lại cho chính phủ.

"Tuy nhiên, không phải tất cả tài sản không có người thừa kế đều đi qua quy trình này vì quá trình này tốn thời gian và chi phí", Takeuchi cho biết.

"Trên thực tế, có khá nhiều trường hợp tài sản của người đã qua đời bị mắc kẹt, bao gồm cả tài khoản ngân hàng không hoạt động", Takeuchi nói, ám chỉ đến các khoản tiền gửi không sử dụng trong ít nhất 10 năm.

Mỗi năm, hàng loạt tài khoản ngân hàng với tổng giá trị khoảng 120 tỷ yên đã trở thành tài khoản không hoạt động. Tuy nhiên, một luật mới cho phép chính phủ sử dụng các khoản tiền này để hỗ trợ các tổ chức phi lợi nhuận. Và vào ngày 21/6, một sửa đổi đã được quốc hội thông qua, mở đường cho việc đầu tư các quỹ này vào các công ty khởi nghiệp về lĩnh vực công ích.

Trong khi đó, việc xác định người cuối cùng sở hữu tài sản vật chất, bao gồm căn hộ và nhà ở, "cũng có thể trở nên rắc rối", Takeuchi nói.

Yếu tố tâm lý

Có một yếu tố tâm lý đằng sau việc tại sao mọi người không quá quan tâm đến việc bán, cho thuê hoặc phá hủy những căn nhà bỏ hoang. Một nghiên cứu chính phủ năm 2015 cho thấy gần 1/3 người sở hữu những ngôi nhà bị bỏ hoang không có ý định thay đổi tình trạng đó.

Vì thừa kế thường là lý do sở hữu những tài sản này, người sở hữu thường có xu hướng không thể chịu được việc việc vứt bỏ những ngôi nhà chứa đựng kỷ niệm về cha mẹ hoặc các thành viên trong gia đình.

Đó là lý do tại sao có những công ty như Bxia tồn tại. Ở Nhật Bản, những nhân viên làm sạch đặc biệt này được gọi là "ihin seirishi" - đúng nghĩa là những chuyên gia trong việc sắp xếp tài sản của người đã qua đời. Thậm chí có một tổ chức chứng nhận tư nhân cung cấp chứng chỉ cho những người vượt qua kỳ thi.

"Trước đây, việc sắp xếp những căn nhà của người đã qua đời thường nhờ vào sự chăm sóc của các công ty vệ sinh thông thường, và giá trị tình cảm mà những tài sản này mang lại cho gia đình thường không được coi trọng", Masayoshi Hasegawa, giám đốc điều hành của hiệp hội, cho biết.

"Với tỷ lệ sinh con giảm, sẽ có sự thiếu hụt lao động vĩnh viễn", ông nói. "Điều đó cũng có nghĩa là không sẽ thiếu việc làm cho chúng tôi, những chuyên gia vệ sinh và sắp xếp tài sản".