Rất lâu rồi, NSND Trần Hiếu không xuất hiện trên báo chí. Gặp ông trong buổi làm giám khảo chương trình “Gia đình tài tử” (sẽ phát sóng trên kênh HTV7 – Đài TH TP.HCM), ông tỏ ra rất hào hứng với cuộc thi. Vì ông cho rằng, đây là cuộc thi tìm kiếm sự chia sẻ giữa các thành viên trong gia đình nhiều thế hệ thông qua việc ca hát.
“Nghề giáo như người lái đò qua sông”
Với 51 năm làm thầy, có rất nhiều học trò nổi tiếng và thành công, người học trò nào làm ông tự hào nhất?
- Mỗi người một chút. 51 năm đi dạy, tôi có gì? Tôi có hai học trò Thanh Hoa và Y Moan là Nghệ sỹ nhân dân. Và khoảng 14 nghệ sỹ ưu tú. Nghĩa là một ông nghệ sỹ nhân dân dạy được 2 nghệ sỹ nhân dân và hàng loạt những nghệ sỹ ưu tú nữa. Này, lẽ ra Bộ văn hóa phải cảm ơn tôi mới phải, nhỉ?
Ông dạy học trò thành tài rất nhiều, nhưng đôi khi học trò thành công không phải ai cũng nhớ đến thầy. Với ông, có khi nào cảm giác đó xuất hiện và có khi nào ông cảm thấy chua chát?
- À, trường hợp đó xảy ra rất nhiều thầy, nhưng với tôi thì không có. Học trò nhớ đến tôi lắm, đi xa mấy vẫn nhớ đến tôi. Có những học sinh ở những đất nước xa xôi như Nhật Bản, Hà Lan, vẫn nhớ đến thầy nghèo ở quê hương. Những món quà, hay chỉ những tin nhắn thôi cũng đủ làm tôi vui.
Nghề thầy giáo là nghề đưa đò, đưa qua sông rồi thì học sinh có khi quên, đó là một thực trạng có thật. Làm thầy rất buồn, trong nghề sư phạm này, mười ông thì năm ông dạy theo kiểu nạt, mắng, dọa để học sinh học. Cái đó chính là cái dở trong sư phạm, thầy bình thường dạy chữ mà nạt học sinh thì đã là sai rồi, huống hồ học hát.
Học hát khó lắm chứ. Nghề hát chỉ có một thứ nhạc cụ là bản thân anh ta. Bản thân ca sỹ là nhạc cụ sống. Vậy có thể nói nghề này là nghề khó dạy nhất. Học sinh đến với mình với một tâm trạng hào hứng để học, mà thầy lại dạy lại nạt hay quát mắng, thậm chí nói móc một câu thôi thì học sinh bị cụt hứng và nó sợ không dám học. Có những ông thầy làm học sinh nó ghi nhớ, khi tốt nghiệp rồi, ra đường gặp họ không chào thầy, như là không biết vậy.
Đã gần 80 tuổi, nhưng giọng hát của ông vẫn còn rất mạnh, có lẽ vì thế mọi người không thấy ông đang đeo cái ách quá nặng của nghề. Nhưng có khi nào ông nghĩ nếu mà mình không đeo mang những công việc này, ông sẽ thảnh thơi hơn, và an hưởng tuổi già?
- Cũng có nhiều người hỏi tôi, nếu kiếp sau, thầy có làm nghề hát không? Điều đó là chắc chắn. Cái này nó như nghiệp. Ngày trước, tôi đã vào đại học Thủ Thiêm ở Hà Nội, khóa đầu tiên luôn. Nhưng rồi tôi bỏ, đi học thanh nhạc. Cả nhà tôi mắng tôi, tôi phải giấu một năm.
Buổi sáng, nhà tôi trên đường Nam Bộ (Hà Nội), đi tay phải là trường đại học Bách Khoa, đi về phía trái là Nhạc viện Hà Nội, mẹ tôi và mấy đứa em theo dõi, thế là tôi phải đi sang tay phải, vòng qua mấy phố mới đến trường nhạc. Đến cuối năm, tôi có tên trong danh sách những học sinh đi biểu diễn báo cáo ở vườn hoa Chí Linh cho mọi người xem, thế là bị... lộ.
Trong cuộc sống sau này, có khi nào ông vất vả như ngày đầu đi học?
- Nho nhỏ thôi, khó khăn nhiều nhất là trong thời chiến. Có khi tôi ôm cây đàn guitar, đứng giữa ruộng hát liền 5 bài cho thanh niên xung phong nghe. Hát xong, bước lên đỉa bám đầy cả hai ống chân. Vất vả nhưng cũng tự hào. Chắc trên thế giới chỉ có mình tôi là một, ca sỹ đứng hát giữa ruộng cầy.
Hà ảnh hưởng tôi từ trong huyết quản!
Nhân nhắc tới Trần Thu Hà, gần đây có bài viết về tâm sự của cô Minh Huệ, vợ cũ của ông, có nói về việc dạy Hà hát và cho rằng Hà ảnh hưởng từ cô nhiều hơn ông. Hẳn là ông đã đọc…
- Khi tôi dạy Hà qua trung cấp thanh nhạc rồi, tôi mới cảm thấy khó là vì bố giọng trầm, con giọng cao, thế nên khi dạy nó thì cảm thấy có một cái hạn chết nhất định. Vì vậy tôi mới nhờ một cô giáo dạy một buổi học thêm cho Hà bên cạnh hai buổi lên lớp mỗi tuần.
Vì có những khúc cao quá, phải nhờ cô giáo ấy làm mẫu. Nói gì đi nữa thì cô Minh Huệ cũng có một chút công lao trong việc dạy Hà. Nhưng cái đó chỉ là kĩ thuật, đến khi dựng bài và tinh thần hát, Hà vẫn là học trò chính thức của thầy Hiếu mà. Kể cả sau này 4 năm Đại học của Hà cũng thế, tôi luôn hỗ trợ con gái từng bước. Hà tự biết nó học ai. Hà không vô ơn, nó biết ơn những gì bà ấy dạy. Hà học được từ của bố, cái tự phủ nhận, để có dáng dấp riêng của mình.
Có một thời gian Hà thích Mỹ Linh và bắt chước giọng hát của Mỹ Linh, tôi phải nói đủ điều, giải thích. Tôi nói, đây là Thu Hà, con của bố, chứ Mỹ Linh không phải là con của bố. Thế rồi có Trần Thu Hà… có Nhật thực. Xem đêm diễn đó, tôi run lên vì xúc động. Tôi nói, trước con chỉ là ca sỹ trẻ thôi. Nhưng hôm nay, lần đầu tiên, bố gọi con là nghệ sỹ… Đấy, hành trình của chúng tôi như thế đấy, làm sao ai phủ nhận được.
Ông đã nói tới đây, thì xin hỏi thêm một chuyện có hơi riêng tư, rằng có phải ông chia tay cô Minh Huệ vì có một người thứ ba xuất hiện?
- Chúng tôi sống với nhau ở Hà Nội 6 năm. Vào Sài Gòn được 2 năm thì bỏ nhau. Sáu năm ở Hà Nội tôi cứ nhận dạy trường này trường kia, không có chỗ để dạy ở nhà. Ở nhà có mỗi cây đàn thì nhường Minh Huệ dạy học sinh. Thế là tôi đi.
Xin ông cho một lời, rằng có người thứ ba xen vào cuộc hôn nhân này hay không?
Vâng, nếu vợ quá ghen thì chồng dễ mất bạn. Nhưng con mình thì làm sao mà mất được, thưa ông?
- Hai đứa con tôi, Hoàng và Hà ngày đó nói thẳng, bố mà lấy cô ấy là chúng con không chấp nhận. Hà đến học cô Huệ nhưng học xong rồi về, mặt lạnh tanh. Mãi sau này nó mới chịu học. Nó bảo, bố bắt con học thì con mới học thôi, bố làm khổ con đấy.
Chưa bao giờ Hà đến thăm nhà của tôi và Huệ. Vì nó giận mà. Kể cả ngày sinh nhật của tôi, nó cũng không đến, nó cứ bảo bố về nhà con, con làm tiệc cho bố. Kể cả ngày Tết cũng thế, Hà bảo: “Thôi bố về nhà với con đi”. Nhưng Huệ khi ấy là vợ, Huệ cũng làm sinh nhật cho chồng, thế là tôi chẳng về được với con. Đấy, mất con là vì thế. Phải mãi sau này, khi ra đời Hà mới nghĩ lại.
Còn chuyện mất bạn thì thế này, nhiều bạn tôi nói, đừng trách là không đến với mày, nhưng gặp vợ mày tao thấy không thoải mái. Còn khán giả thì thôi rồi, nhà báo nữ thì đừng hòng hỏi tôi được một câu. Dù trẻ hay già, không nữ nhà báo nào phỏng vấn được tôi, chứ đừng nói đến khán giả nữ. Tôi mất khán giả cũng là vì thế. Đó là lý do ly hôn.
Thực sự là cô ấy đã nói không đúng trên báo. Nhưng tôi không muốn nói qua nói lại, làm vậy không nên chút nào. Tất cả những người thân, học trò của tôi đều hiểu. Họ khá bất bình, nhưng tôi nghĩ, thôi, cũng chẳng đáng gì đâu. Từ ngày ra tòa, chúng tôi không gặp nhau. Nhưng nhiều học trò nói, cô ấy vẫn xưng là vợ của NSND Trần Hiếu khi dạy học trò. Thực sự thế nên tôi thấy những gì cô ấy nói trên báo vừa qua như một hình thức PR bản thân. Thế thôi…
Nghe ông nói thì dường như đời ông đã gặp một khúc trầm, liên lụy tới đàn bà, và để lại quá nhiều tai tiếng?
- Càng ngày càng nhận ra quá nhiều sự khác biệt. Ban đầu là cãi vã, sau đó thì tôi cố giữ im lặng. Nhưng giữ im lặng thì mình bị đau đầu, trầm uất. Có dạo tôi gầy tọp đi và mệt mỏi vì những chuyện đó. Đến khi chia tay, tôi đã ra đi với không một xu dính túi. Cả đời dành dụm đã trắng tay.
Khi ở với bà ấy, tất nhiên bà ấy may cho tôi quần áo, nhưng khi tôi đi thì bà ấy giữ lại tất cả. Chỉ còn vài cái quần áo mà tôi tự bỏ tiền ra mua thì tôi mới mang đi thôi. Còn lại thì để lại, kể cả cái buồng bà ấy ở cũng là tiền của mình, mình cũng để lại…
Sai lầm lớn nhất trong đời tôi là yêu bà ấy, phải chịu khổ trong 8 năm trời. Mặc dù sau một năm thì tôi đã nhận ra, nhưng không muốn bỏ nữa, vì mình cũng lớn tuổi rồi. Tôi nghĩ là tôi có thể cải tạo được. Nhưng không. Sự bền bỉ làm tôi thành trầm cảm…
Trần Thu Hà có phản ứng gì về bài báo không, thưa ông?
Khát khao “Trần gia nhã nhạc”!
Có lẽ chúng ta nên khép lại câu chuyện quá khứ ở đây. Xin hỏi ông một câu chuyện khác. Trong những tư liệu gia đình ông mà tôi lưu giữ được, có bức hình ông và em trai Trần Tiến, cùng con gái Trần Thu Hà. Hình ảnh đẹp, gợi nhớ về gia đình nghệ thuật. Ông có thấy tiếc là ba nghệ sỹ tài năng nhưng chưa bao giờ kết hợp với nhau?
- Tôi luôn có một khát vọng, là ba nghệ sỹ nhà tôi lập thành Trần gia nhã nhạc, đi diễn xuyên Việt. Trần Tiến bảo, có thể xuyên cả châu Âu nữa. Nhưng khó. Vì tôi bây giờ, vứt học trò cho ai? Năm nào cũng có đứa tốt nghiệp cả, phải lo cho chúng nó chứ. Và hơn thế, mỗi người mỗi kế hoạch. Hà bây giờ nó có sự nghiệp riêng và ở xa, cũng phải để nó lo sự nghiệp của nó nữa. Chứ chúng tôi đã từng ngẫu hứng hát ở một vài nơi và rất nhiều người hào hứng với phần biểu diễn đó.
Nhưng dù có thế nào đi nữa, thì ông cũng đã có một hậu sinh khả úy. Dù có kết hợp hay không thì tôi nghĩ ông vẫn tự hào?
- Tự hào vì nó là con mình. Hà bây giờ nói hát mỗi show không dưới 3.000 đô la, gần sáu chục triệu, trong khi cát sê của mình cao nhất là 6 triệu. Nhưng điều đó không quan trọng bằng việc Hà biết tự phủ nhận mình, trở thành ca sỹ độc lập với phong cách riêng, hát nhạc jazz rất tốt và luôn tìm kiếm những điều mới mẻ. Nghệ sỹ phải là như thế.
Ông có tính chuyện làm một liveshow kỷ niệm lúc về già?
