Xưa, vào những ngày tháng 3, tháng 10 âm lịch, ở xứ Nghệ nhiều nhà không đủ bát gạo nấu nồi cơm trắng, chỉ còn củ khoai lót dạ, cho qua ngày bữa đói bữa no. Nhưng cứ ăn mãi cũng ngán, lại chẳng dễ nuốt, nên người ta thêm vào nồi khoai đậu, lạc, nếp cho đỡ chán. Ấy thế mà giờ đây, nó đã trở thành một món đặc sản độc đáo, khiến những người con bao năm xa quê muốn tìm về để lưu giữ chút hương vị của tuổi thơ.
Bát khoai khiến những người con bao năm xa quê muốn tìm về để lưu giữ chút hương vị của tuổi thơ.
Mảnh đất miền Trung khô cằn sỏi đá, nhưng củ khoai lại tròn trịa, đẫy đà. Chắc bởi giống đất pha cát nơi đây trồng lúa thì kém năng suất, nhưng trồng khoai, trồng lạc, trồng đậu thì rất thích hợp. Khoai lang đến độ thu hoạch phải dỡ nhanh trong vài ngày, nếu không sẽ dễ bị sùng (hà). Rổ khoai mang về được chọn những củ to, có nhiều bột nhất, lựa ngày nắng to, có gió nồm đem khoai ra phơi cho khô trắng, rồi cạo vỏ lụa, rửa sạch, thái lát mỏng, phơi cho tới khi khô giòn.
Những lát khoai được thái mỏng, phơi cho đến khi khô cong, giòn rụm.
Khoai phơi khô tuy có thể chế biến được thành nhiều món như nấu chè, làm bánh, nhưng ngon, lạ nhất có lẽ là món khoai xéo. Một nồi khoai xéo độn đậu xanh, đậu đen, lạc, nếp, đường chẳng hiểu sao ăn mãi mà chẳng thấy chán. Cứ như một món ăn thân thương mà ai đi xa cũng nhớ về.
Nguyên liệu làm khoai xéo bao gồm: khoai lang khô, nếp, lạc nhân, đậu, đường hoặc mật mía...
Cách chế biến khoai cũng không quá khó. Hạt đậu đen hoặc đỏ, lạc nhân, nếp được đun mềm trước khi đổ mớ khoai khô vào đun sôi. Nồi khoai đun cho tới khi cạn nước, miếng khoai, hạt đậu, hạt lạc mềm nhũn, những hạt nếp chín dẻo, thì cho thêm một chén mật mía (hoặc đường) cho có độ ngọt. Sau đó, công đoạn cuối cùng quan trọng nhất chính là xéo khoai. Để xéo được khoai, phải dùng hai chiếc đũa bếp bản to, đặt chéo nhau rồi liên tục dùng tay ép miếng khoai cho nát. Hoặc nếu không cũng có thể dùng chiếc chày, giã mạnh ngay trong nồi khi khoai còn nóng.
Hạt đậu đen hoặc đỏ, lạc nhân, nếp được đun mềm trước khi đổ mớ khoai khô vào đun sôi.
Để xéo được khoai, phải dùng hai chiếc đũa bếp bản to, đặt chéo nhau rồi liên tục dùng tay ép miếng khoai cho tơi, nát.
Sau khi xéo khoai xong, lấy đũa dỡ thành từng miếng đặt vào lá chuối rồi gói chặt dành bóc ra ăn như bánh hoặc dùng thìa nén chặt khoai vào bát tô, khi ăn dùng dao xắn thành từng lát mỏng. Ăn khoai xéo thấy rõ vị ngọt của khoai, dẻo thơm của gạo nếp và vị bùi của đậu lạc lại như thấm cả vị mặn mà của miền đất cát pha.
Cứ như thế, khoai xéo trở thành món ăn bình dị mà đi vào lòng người với bao kỷ niệm tuổi thơ ngọt ngào. Ngày nay, khi đất trồng khoai đã chẳng còn nhiều, củ khoai tươi còn hiếm, nói chi là chút khoai khô để dành nấu khoai xéo. Người Nghệ An nhớ quê hương, chỉ còn chút hoài niệm về những ngày xưa tháng cũ. Nơi góc bếp đượm nồng mùi khoai thơm mỗi sớm đầu đông gió heo may về.
Một món ăn dân gian bình dị của xứ Nghệ, khiến cho những người con xa quê nhớ đến để tìm lại tuổi thơ, ghi giữ lại chút hồn quê.
(Tổng hợp)
