Trong vòng quay bất tận của bốn mùa, tiết Thanh minh nằm trong chuỗi 24 tiết khí, ánh lên như một nốt nhạc ngọt ngào thứ năm trong bản hòa ca của thiên nhiên. Tiết Thanh minh năm nay khởi đầu vào ngày thứ Năm, 4 tháng 4  mở ra một trang mới cho sự sinh sôi nảy nở và kéo dài tới ngày 18 tháng 4. Sự chuyển mình của thời tiết được đánh dấu bởi tiết Cốc vũ vào ngày 19 tháng 4, khi những cơn mưa mùa xuân bắt đầu gọi hè về.

Tết Thanh minh là khoảnh khắc thiêng liêng, được đặc biệt ghi nhớ vào ngày đầu tiên của tiết khí này. Không chỉ là thời khắc để mỗi người dành tình cảm và sự tôn kính cho những người thân đã khuất qua nghi thức tảo mộ, ngày này còn hương vị của sự kết nối, khi mâm cúng được chuẩn bị tỉ mỉ, gửi gắm niềm biết ơn sâu sắc trên bàn thờ gia tiên. Tết Thanh minh mang đậm truyền thống, với hai phần lễ cần được thực hiện cẩn trọng, tôn vinh cả nét đẹp văn hoá lẫn giá trị tâm linh của người Việt.

Mâm cúng Thanh minh ngoài mộ

Mỗi dòng họ, mỗi nhà, mỗi trái tim lại bày tỏ lòng hiếu thảo theo những cách riêng biệt trong dịp Tết Thanh minh. Tuỳ theo văn hoá, niềm tin và sở thích cá nhân, mâm cúng ngày này có thể đa dạng từ chay đến mặn, phản ánh sự tôn kính và tình cảm của người sống dành cho những vong linh tiền nhân. Đối với mâm cúng Thanh minh ngoài mộ thường là hoa quả, trà rượu, nhà nào cầu kỳ thêm con gà luộc hoặc khoanh giò. Thông thường, lễ chay được ưa chuộng hơn vì mang đến cảm giác gọn gàng, thanh tịnh với những món như xôi chè, hoa quả, bánh trái, gạo muối, trầu cau và tiền vàng.

Nhưng không phải sự hoa lệ của mâm cỗ là yếu tố quan trọng nhất, bởi rốt cuộc, tinh thần của Tết Thanh minh là sự tĩnh lặng trong việc chăm sóc, làm mới nơi an nghỉ cuối cùng của tổ tiên, giữ cho nó ngăn nắp, trang nghiêm, như lời tri ân tận tụy nhất từ con cháu mà thôi. Mâm cúng, dù giản dị hay trau chuốt, đều thể hiện lòng thành kính và sự nhớ ơn sâu sắc đối với những người đã khuất.

Trong mâm lễ ngoài mộ, các loại hoa quả thường được mang theo để đặt ở phần mộ như cam, táo, chuối. Theo đó, các loại hoa tươi được mang theo bày biện ở mộ như hoa cúc, hoa ly, hoa cẩm chướng,... Nhưng chủ yếu vẫn là hoa cúc vì hoa cúc bền và đẹp hơn cả.

Mâm cúng Thanh minh tại nhà

Mâm cúng ngày Tết Thanh minh tại nhà được bày biện một cách giản dị nhưng không kém phần trang trọng, phản ánh sự khéo léo và lòng thành kính của mỗi gia chủ. 

Tùy thuộc vào khả năng và truyền thống văn hóa địa phương, lễ vật trên mâm cúng biến hóa linh hoạt, nhưng vẫn đầy đủ những món quen thuộc như gà luộc, xôi đỗ xanh/xôi gấc/xôi hạt sen, canh măng miến/canh rau củ/canh sườn, đĩa rau xào thập cẩm, và nem rán giòn tan hòa quyện hương vị truyền thống. Không thể thiếu trong lễ cúng là những đĩa trái cây rực rỡ, bình hoa tươi thắm, đĩa trầu cau và một ít vàng mã. 

Các món trong mâm cúng Tết Thanh minh thường có như xôi, canh măng, miến xào, rau xào các loại,... Ảnh: Nhà hàng Bể cá

Ngoài ra, ngày Tết Thanh minh cũng gần với Tết Hàn thực, các loại bánh theo mùa được nhiều người làm để bày trong mâm cỗ như bánh ngải hay bánh trôi, bánh chay. Bánh trôi có thể biến tấu được nhiều màu sắc, mang bày mâm cỗ vừa đẹp lại ngon.

Bánh trôi cũng là lễ vật được nhiều người chọn đặt vào mâm cúng trong ngày Tết Thanh minh. Ảnh: Vũ Thu Hương

Trong dòng chảy nhanh của thời đại mới, nhiều gia đình đã chọn cách thể hiện lòng kính trọng đối với tổ tiên một cách giản lược hơn trong Tết Thanh minh. 

Không còn những mâm cúng phong phú, đối với họ, ngày này tập trung vào việc quét dọn sạch sẽ, trang hoàng bàn thờ và thắp lên những nén hương thơm ngào ngạt cùng một vài loại hoa quả tươi ngon, trà đượm và bánh kẹo ngọt ngào, như một lời nguyện cầu thanh tịnh và lòng biết ơn sâu sắc gửi đến người xưa.