Bên cạnh thác Bản Giốc hùng vĩ, di tích Pác Bó đậm dấu lịch sử hay hồ Thang Hen mơ màng… Cao Bằng còn thu hút bởi nền ẩm thực địa phương đa dạng và độc đáo.
Bằng chính những thức quà từ thiên nhiên mộc mạc và đơn sơ, bàn tay khéo léo của người dân nơi đây đã sáng tạo ra vô vàn những món ăn đặc sản lạ miệng mà đầy sức hút. Xôi trám chính là một trong những cái tên nổi bật không thể bỏ qua.
Không cầu kỳ hay chứa nhiều nguyên liệu như xôi mặn của Sài Gòn hay xôi xéo ở Hà Nội, xôi trám Cao Bằng với thành phần tối giản nhưng mang đậm hương vị của núi rừng vẫn có sức hút khó cưỡng với du khách.
Gạo nếp và trám đen chính là hai thành phần quan trọng nhất để làm ra xôi trám. Tuy gói gọn về nguyên liệu nhưng công đoạn chế biến cho ra được một nồi xôi ngon đúng vị thì không hề đơn giản.
Phần trám tươi được đun trong nồi ngập nước quá nửa với lửa nhỏ. Đảo đều trám trong nồi nước cho đến khi nước nóng già rồi tắt bếp để ủ tầm 30 phút. Trám sau khi om mềm, chín sẽ được tách đôi lấy cùi, bỏ hạt.
Để có được xôi trám ngon, phần nếp được chọn phải là nếp hương đúng mùa. Nếp đem ngâm với nước tầm 8 - 10 tiếng, sau đó vo sạch, cho vào chõ trộn cùng với cùi trám, xóc với chút muối để xôi dẻo lâu và thêm đậm đà và nấu với lửa nhỏ.
Sau 30 phút, mở nắp vung, mùi thơm của nếp chín và nhựa trám bùi và ngậy bay ngào ngạt khắp không gian báo hiệu cho một nồi xôi hấp dẫn đã hoàn thành. Thành phẩm xôi trám dẻo thơm, không dính tay và có màu tím hồng vô cùng đẹp mắt.
Món xôi trám có thể ăn kèm muối vừng đen hoặc lạp xưởng Cao Bằng. Vị dẻo ngọt của nếp hòa lẫn với cái sần sật béo bùi tự nhiên của trám tạo nên một tổ hợp ẩm thực lạ miệng đầy thú vị, ăn mãi mà không thấy ngán. Hơn hết, hương thơm đặc trưng của trám thoang thoảng tỏa ra từ phần xôi vẫn còn nóng hổi phảng phất khói càng tăng thêm sức hấp dẫn của thức quà đặc sản vùng Cao Bằng.
Đối với người dân nơi đây, xôi trám là món ăn truyền thống có thể xuất hiện trong bữa sáng bình dị, dần dà tỏa ra trong các nhà hàng, quán ăn, lễ hội và mâm cơm ấm cúng của gia đình. Còn đối với du khách có dịp thử món ăn đặc sản này, đây là một trải nghiệm ẩm thực độc đáo khó quên trong chuyến hành trình khám phá vùng đất Đông Bắc xinh đẹp của đất nước.