Chủ yếu lao động ngoài nhà nước

Số liệu thống kê của BHXH Việt Nam cho thấy, giai đoạn 2016-2022, cả nước có hơn 4,84 triệu NLĐ được giải quyết hưởng BHXH một lần, gần 99% số này là nhận sau khi nghỉ việc 1 năm (còn tuổi lao động). Bình quân giai đoạn trên, mỗi năm có hơn 591.000 người hưởng BHXH một lần, năm sau luôn cao hơn năm trước, với tốc độ tăng trung bình khoảng 12,3%/năm.

Khảo sát tại Hà Nội cho kết quả: Tình trạng nhận BHXH một lần diễn ra rất ít, giai đoạn 2016-2022 chỉ có 196.000 người nhận, sau đó có 60% tương đương 120.000 người quay trở lại tiếp tục đóng BHXH để hưởng hưu.

Số NLĐ nhận BHXH một lần lại đặc biệt cao ở các tỉnh thành khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long, và luôn duy trì vị thế chiếm hơn một nửa cả nước (chiếm gần 60%). Cụ thể, năm 2016, cả nước có hơn 500.000 người nhận BHXH một lần, trong đó riêng khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long có tới gần 296.000 người; năm 2021 cả nước có 863.000 người nhận chế độ này thì 2 khu vực trên có tới gần 495.000 người.

Cùng giai đoạn 2016-2022, tổng số người tham gia BHXH tăng mới hơn 5,2 triệu người, tương đương tỷ lệ 1,5 người tham gia mới BHXH có 1 người hưởng BHXH một lần. Cũng vì lý do này, tới nay cả nước có mới hơn 17,5 triệu người tham gia BHXH.

Tương ứng với số người hưởng BHXH một lần thì số tiền chi trả cũng tăng, cụ thể: Năm 2016 là 10.488 tỷ đồng, năm 2018 là 19.531 tỷ đồng, năm 2020 là 28.463 tỷ đồng, năm 2021 là 35.350 tỷ đồng.

Xét theo khía cạnh giới, số lượng lao động nữ hưởng BHXH một lần luôn cao hơn lao động nam.

Tuy nhiên, không phải toàn bộ NLĐ hưởng BHXH một lần đều ra khỏi hệ thống, khi thực tế giai đoạn vừa qua vẫn có gần 1,3 triệu người nhận xong vẫn tiếp tục đi làm và đóng tiếp (chiếm 26% tổng số người nhận BHXH một lần). “Như vậy, có thể thấy NLĐ hưởng BHXH một lần khi trẻ tuổi, sau đó tiếp tục đi làm và đóng BHXH”, Bộ LĐ-TB&XH đánh giá. Thực tế cũng cho thấy, có gần 1 triệu người nhận BHXH một lần từ 2 lần trở lên.

Các số liệu cũng cho thấy, có tới gần 91% người nhận BHXH một lần làm ở khu vực ngoài nhà nước. “Do tính chất công việc khu vực doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thường không ổn định, chịu áp lực về công việc, nên NLĐ có tâm lý chuyển việc, mỗi khi nghỉ tìm việc mới sẽ muốn nhận BHXH một lần. Khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long chiếm gần 60% tổng số người hưởng BHXH một lần, đây là những khu vực tập trung nhiều lao động phổ thông, tuổi đời trẻ làm việc tại các khu công nghiệp, nên tần suất thay đổi công việc nhanh dẫn đến hưởng BHXH cao so với các khu vực khác trên cả nước”, Bộ LĐ-TB&XH đánh giá thêm.

Đa số đóng BHXH thời gian ngắn, tuổi trẻ

Bộ LĐ-TB&XH cũng cho biết, số người hưởng BHXH một lần trong giai đoạn 2016-2022 hầu hết có thời gian tham gia BHXH ngắn, dưới 10 năm. Cụ thể, số người nhận BHXH một lần có thời gian đóng dưới 5 năm chiếm hơn 66%, đóng từ 5 - 10 năm chiếm gần 24% tổng người hưởng.

Ngoài ra, sau ảnh hưởng của dịch covid-19 đã xuất hiện thêm xu hướng lao động ưu tiên chọn công việc linh hoạt về thời gian, địa điểm (như việc làm trực tuyến, gia công tại nhà, bán hàng, tài xế, giao hàng ...). Sự thay đổi về hình thức làm việc, kinh doanh từ trực tiếp sang trực tuyến cũng phần nhiều ảnh hưởng đến việc tiếp tục tham gia BHXH của NLĐ. NLĐ coi tiền rút BHXH một lần như là một khoản để trang trải cuộc sống, có vốn làm ăn, chưa nghĩ đến mục tiêu dài hạn để hưởng chế độ hưu trí, đảm bảo cuộc sống về già.

Những người hưởng BHXH một lần tập trung đông nhất ở nhóm tuổi 30 - 40 tuổi (chiếm hơn 40% tổng người nhận chế độ), nhóm tuổi 20 - 30 tuổi chiếm 37%, còn lại là các nhóm tuổi khác. Số liệu này cho thấy, người hưởng BHXH một lần chủ yếu là lao động trẻ, dưới 40 tuổi.

“Số liệu trên cho thấy, việc hưởng BHXH một lần sớm vẫn có thể tiếp tục gia tăng, bởi chính ở giai đoạn tuổi trẻ này thì hầu hết NLĐ quan tâm đến nhu cầu trước mắt hơn là lúc về già. Cũng do áp lực tài chính, sự thay đổi công việc, nên số lượng người hưởng BHXH một lần bình quân còn trẻ”, Bộ LĐ-TB&XH nhận định thêm.