Có những cuộc đời khiến người ta cảm thấy vô cùng thương cảm bởi sự long đong lận đận. Sinh ra với sự cao quý hơn người nhưng cuối cùng vẫn thật khó để có được hạnh phúc.

Trong Lịch sử Việt Nam, Lý Chiêu Hoàng là nữ Hoàng đế duy nhất. Bà còn được gọi là Lý Phế hậu hay Chiêu Thánh Hoàng hậu. Bà là Hoàng đế thứ 9 và cuối cùng của triều đại nhà Lý từ năm 1224 đến 1225. Lý Chiêu Hoàng là con gái của vua Lý Huệ Tông và Hoàng hậu Trần Thị Dung.

Vì một trò chơi trẻ con mà Nữ Hoàng đế có chồng năm 7 tuổi

Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư, Lý Chiêu Hoàng lên ngôi vào tháng 6 năm Ất Dậu (1225). Do Nữ hoàng lên ngôi khi còn quá nhỏ tuổi nên việc triều chính do Thái hậu Trần Thị Dung điều hành. Khi đó, những người thân thuộc họ Trần cũng được đưa vào cung nắm giữ binh quyền và các chức vụ quan trọng.

Thời ấy, Trần Thủ Độ đang giữ chức Điện tiền chỉ huy sứ. Ông sắp xếp cho một người cháu họ là Trần Cảnh, 8 tuổi, đưa vào cung làm Chánh thủ, có nhiệm vụ hầu hạ Lý Chiêu Hoàng.

Trẻ con thích chơi đùa với nhau là chuyện bình thường, huống hồ vị Nữ hoàng tí hon ở trong cung cấm thiếu bạn bè. Bởi vậy, khi gặp Trần Cảnh, Nữ hoàng đế thấy rất thích nên hay trêu đùa với nhau. Cũng chính vì điều này mà Trần Thủ Độ đã dàn xếp hôn nhân rồi ép Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng.

Đại Việt sử ký toàn thư chép rằng: “Một hôm, Cảnh lúc ấy 8 tuổi phải giữ việc bưng nước rửa, nhân thế vào hầu bên trong. Chiêu Hoàng thấy thế làm ưa, mỗi khi chơi đêm cho gọi Cảnh đến cùng chơi, thấy Cảnh ở chỗ tối thì thân đến trêu chọc, hoặc nắm lấy tóc, hoặc đứng trên bóng.

Có một hôm, Cảnh bưng nước hầu, Chiêu Hoàng rửa mặt lấy tay vốc nước té ướt cả mặt Cảnh rồi cười trêu, đến khi Cảnh bưng khăn trầu thì lấy khăn ném cho Cảnh..”.

Trò đùa con trẻ đã bị người lớn tính kế, Trần Thủ Độ bàn với chị họ là Thái hậu Trần Thị Dung thực hiện cuộc “đảo chính cung đình” với việc làm táo bạo bằng cách đem hết gia thuộc thân thích vào trong cung cấm.

Sau đó Trần Thủ Độ sai quân lính của mình đóng chặt cửa thành và các cửa cung, cử người coi giữ nghiêm ngặt, các quan xin vào chầu vua nhưng không được chấp thuận.

Khi hoàng cung đã bị phong tỏa, triều thần nhà Lý không ai có phản ứng gì vì họ Trần giữ Nữ hoàng và Thái hậu khác nào có con tin ở trong tay thì ai dám manh động. Tiếp đó Trần Thủ Độ liền cho loan báo rằng: “Bệ hạ đã có chồng rồi”.

Như vậy là Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh đã nên duyên vợ chồng.

Tháng 11/1225, Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu nhường ngôi cho Trần Cảnh. Sau đó 1 tháng, bà trao hoàng bào cho chồng ở điện Thiên An, triều đại nhà Lý tồn tại 216 năm chính thức chấm dứt.

Đại Việt sử ký toàn thư có chép lại về chiếu thư nhường ngôi của Nữ hoàng đế:

“Tháng ấy, ngày 21, các quan vào chầu lạy mừng. Xuống chiếu rằng:

'Từ xưa nước Nam Việt ta đã có đế vương trị thiên hạ. Duy triều Lý ta vâng chịu mệnh trời, có cả bốn biển, các tiên thánh truyền nối hơn hai trăm năm, chỉ vì thượng hoàng có bệnh, không người nối dõi, thế nước nghiêng nguy, sai trẫm nhận minh chiếu, cố gượng lên ngôi, từ xưa đến giờ chưa từng có việc ấy.

Khốn nổi trẫm là nữ chúa, tài đức đều thiếu, không người giúp đỡ, giặc cướp nổi lên như ong, làm sao mà giữ nổi ngôi báu nặng nề? Trẫm dậy sớm thức khuya, chỉ sợ không cáng đáng nổi, vẫn nghĩ tìm người hiền lương quân tử để cùng giúp chính trị, đêm ngày khẩn khoản đến thế là cùng cực rồi.

Kinh thi có nói “Quân tử tìm bạn, tìm mãi không được, thức ngủ không nguôi, lâu thay lâu thay”. Nay trẫm suy đi tính lại một mình, duy có Trần Cảnh là người văn chất đủ vẻ, thực thể cách quân tử hiền nhân, uy nghi đường hoàng, có tư chất thánh thần văn võ, dù đến Hán Cao Tổ, Đường Thái Tông cũng không hơn được.

Sớm hôm nghĩ chín từ lâu nghiệm xem nên nhường ngôi báu, để thỏa lòng trời, cho xứng lòng trẫm, mong đồng lòng hết sức, cùng giúp vận nước, hưởng phúc thái bình. Vậy bố cáo thiên hạ để mọi người điều biết”.

Sau đó Trần Cảnh lên ngôi Hoàng đế, tự xưng Thiện Hoàng. Sử sách gọi ông là Trần Thái Tông. Lý Chiêu Hoàng được phong làm Hoàng hậu, đổi hiệu là Chiêu Thánh. Bà cũng là Hoàng hậu trẻ nhất trong lịch sử khi chỉ mới 7 tuổi. Khi đó, mẹ của bà xuống làm Thiên Cực công chúa rồi gả cho Trần Thủ Độ. Trong Việt Sử Tiêu Án, nhà sử học Ngô Thì Sĩ đã cực lực lên án việc này.

Cuộc hôn nhân 10 năm và kết cục đầy bi kịch

Lý Chiêu Hoàng cùng Trần Cảnh sống chung với nhau 10 năm, tình cảm rất sâu sắc và tôn trọng đối phương. Thế nhưng số phận của Lý Chiêu Hoàng cũng không tránh khỏi những bi kịch.

Năm 1233, Lý Hoàng hậu sinh ra Thái tử Trần Trịnh nhưng đứa bé mất không lâu sau khi sinh ra. Điều này để lại một nỗi đau lớn trong lòng Chiêu Thánh. Bà ốm đau liên miên và suốt 5 năm tiếp theo vẫn không thể sinh con.

Lo sợ chuyện này ảnh hưởng đến sự vững vàng của ngôi vua, Trần Thủ Độ ép vua truất ngôi Hoàng hậu của Chiêu Thánh và lập Thuận Thiên công chúa (em gái ruột của Hoàng hậu) đang mang thai 3 tháng lên thay. Điều đáng nói, Thuận Thiên là vợ của anh trai Trần Thái Tông là Trần Liễu.

Trần Thái Tông phản đối, đang đêm bỏ trốn khỏi kinh thành lên gặp sư Phù Vân ở Yên Tử để nương nhờ. Trần Thủ Độ lên gặp vừa dỗ dành vừa gây sức ép, cuối cùng vua nghe theo. Thuận Thiên Công chúa được phong làm Hoàng hậu. Chiêu Hoàng bị giáng xuống làm Chiêu Thánh Công chúa. Quá đau buồn, Chiêu Hoàng đã xin rời cung để xuất gia và được chấp thuận. Đó là năm 1237.

Sau này, Khâm định Việt sử Thông giám cương mục phê về sự việc trên: “Phong hóa nhà Trần không nghiêm chỉnh, lại tệ hơn phong hóa nhà Đường ở Trung hoa. Nhưng bấy giờ Thái Tông hãy còn thơ ấu, mà Thủ Độ là người rất ngoan cố, phàm việc gì cũng do hắn chỉ sử. Thái Tông không theo cũng không được. Thế mà sử thần chỉ trích riêng Thái Tông, như thế chưa phải là lời phê công bằng”.

Lý Chiêu Hoàng xuất cung, sống cô độc suốt 21 năm trời cho đến năm 1258. Khi đó, quân Nguyên Mông xâm lược, vua Trần Thái Tông được một vị tướng tên Lê Phụ Trần hộ giá cứu sống, một mình một ngựa lấy ván gỗ che cho vua khỏi trúng tên giặc.

Ghi nhận công lao, vua phong tước cho Lê Phụ Trần là Ngự sử đại phu và muốn gả vợ cũ là Công chúa Chiêu Thánh cho.

Trần Thái Tông đã tìm gặp Lý Chiêu Hoàng để thuyết phục bà. Đại Việt Sử ký Toàn thư có chép: “Vua nói rằng: ‘Trẫm đã không có khanh há có được ngày nay. Khanh nên cố gắng để cùng hưởng phúc trọn vẹn về sau”.

Có lẽ, Trần Thái Tông muốn được bù đắp xứng đáng cho sự khổ đau mà người vợ bất hạnh phải chịu đựng.

Trước sự việc gây chấn động triều đình, “Việt sử giai thoại” của Nguyễn Khắc Thuần ghi: “Hậu thế chẳng ai dám trách Lê Phụ Trần, chỉ tiếc cho vua Trần, rằng khen sao hay vậy mà thưởng sao lạ vậy. Trong đạo vợ chồng, Thái Tông chi mà bạc, bạc đến vậy, chi mà tệ, tệ đến vậy”.

Chiêu Thánh không từ chối nổi và đặt ra 3 điều kiện: 1. Xóa bỏ lệnh truy sát, bức hại tôn thất nhà Lý. 2. Lăng miếu thờ các vị Hoàng đế, công thần triều Lý phải được giữ gìn. 3. Dinh thự của Lê Phụ Trần phải chuyển ra xa Hoàng thành.

Sau khi được chấp thuận các yêu cầu trên, Chiêu Thánh mới đồng ý kết hôn cùng Lê Phụ Trần. Lúc đó, bà đã 40 tuổi.

Lý Chiêu Hoàng sống với Lê Phụ Trần được 20 năm, sinh ra con trai là Thượng vị hầu Lê Tông, con gái là Ứng Thụy công chúa Lê Ngọc Khuê. Cuộc hôn nhân gượng ép nhưng lại giúp cho Chiêu Thánh được hưởng sự yêu thương, hạnh phúc. Những ngày tháng sống cùng Lê Phụ Trần là những ngày tốt đẹp nhất.

Sau này, con trai Lê Tông của Chiêu Thánh, khi trưởng thành được phong tước Thượng vị hầu, vua ban quốc tính và đổi tên thành Trần Bình Trọng. Ông là danh tướng với câu nói bất hủ: “Ta thà làm quỷ nước Nam còn hơn làm vương đất Bắc”.

Theo chính sử, Chiêu Thánh (tức Lý Chiêu Hoàng ) mất vào đầu năm Mậu Dần (1278) tại quê hương Cổ Pháp (nay thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh), thọ 60 tuổi, lăng mộ đặt ở bên rừng Báng thuộc đất Đình Bảng, dân gian gọi đó là lăng Cửa Mả.

Nguồn: Đại Việt Sử ký Toàn thư, Việt sử giai thoại, Khâm định Việt sử Thông giám cương mục