Với hàng trăm hành khách trở về Amsterdam (Hà Lan) từ Nam Phi vào đêm hôm 26/11, chuyến bay mang số hiệu KL592 khiến họ rơi vào toàn bộ những cạm bẫy có thể xảy ra khi di chuyển quốc tế trong thời đại Covid-19.

Họ mang theo toàn bộ những giấy tờ chứng minh bản thân đủ điều kiện để lên máy bay. Nhân viên sân bay xem xét, sàng lọc qua đủ mọi yêu cầu rắc rối từ cả 2 đất nước. Rắc rối là ở chỗ, như Mỹ sẽ cần hành khách có chứng nhận âm tính để nhập cảnh, trong khi một số nước khác thì không. Và suốt chuyến bay dài, cũng chỉ một số người đeo khẩu trang.

Nhưng trong lúc họ bay trên bầu trời, thì dưới mặt đất mọi chuyện thay đổi một cách chóng mặt xoay quanh cái tên: Omicron.

2 quả bom dịch bệnh biết bay

Việc biến thể Covid-19 mới mang theo số lượng đột biến nhiều bất thường được phát hiện tại Nam Phi đã gây ra hoảng loạn trên phạm vi toàn cầu, kéo theo những quyết định đóng cửa biên giới đầy chóng vánh. Các hành khách lúc đến nơi lập tức phải đối mặt với một thực tại mới đầy đau khổ, khi phải chờ đợi hàng giờ trong bầu không khí mệt mỏi tại sân bay để rồi nhận ra nhiều người trên chuyến bay của mình dương tính, với biến thể Covid-19 được xem là "tồi tệ nhất từ trước đến nay".

"Chúng tôi đã ở cùng một chỗ, theo nghĩa đen," - Jan Mezek, hành khách 39 tuổi cho biết. Mezek là một kỹ thuật viên phòng thí nghiệm, vừa trở về sau chuyến công tác 2 tuần tại tỉnh Prague của Nam Phi. "Cảm giác thực sự tồi tệ."

Trong số hơn 60 người trên KL592 và một chuyến bay khác từ Nam Phi dương tính với Covid-19, ít nhất 14 người được xác định đã nhiễm biến thể Omicron. Nhà chức trách phải lập tức cách ly họ, thậm chí bắt giữ một cặp đôi tìm cách thoát ra để kịp bay đến Tây Ban Nha. Hàng trăm người khác buộc phải có giấy xét nghiệm PCR âm tính tại sân bay mới được phép trở về nhà, hoặc lên máy bay đến địa điểm kế tiếp.

"Họ đi khắp thế giới, ai mà biết họ tới những đâu," - Fabrizio Pregliasco, chuyên gia virus học người Ý tại ĐH Milan nhận xét. Ông cho rằng toàn bộ hành khách cần phải bị cách ly hoặc giám sát trong ít nhất 10 ngày, đặc biệt là khi họ có kết quả xét nghiệm âm tính hoàn toàn có thể vì virus đang trong thời kỳ ủ bệnh.

"Nếu biến thể Omicron lây lan mạnh, chuyến bay đó đúng nghĩa là một quả bom," - ông nói thêm.

2 chuyến bay từ Nam Phi cũng giống như những chiếc du thuyền thời kỳ đầu đại dịch, đang mang đến nỗi sợ về những ca siêu lây nhiễm. Nhưng chúng cũng là minh chứng cho thấy sự thiếu nhất quán của thế giới - giữa các tiêu chuẩn cách ly, khẩu trang và lần vết ca nhiễm - cùng sự lỏng lẻo về quy định có thể làm trầm trọng hơn khả năng virus lây nhiễm trong đại dịch.

Một thế giới chia cắt

Biến thể Omicron, dù được đánh giá là có "rủi ro rất cao" bởi Tổ chức Y tế Thế giới WHO, vẫn đang là một biến thể chưa rõ ràng. Sẽ mất vài tuần để nhân loại biết được sự sợ hãi đang lây lan chỉ là phản ứng thái quá, hay đây thực sự là một biến thể lây lan mạnh, né tránh được vaccine và đưa thế giới quay trở về thời kỳ phong tỏa, với những bệnh viện chật kín người hay những đám tang chẳng ai được đến dự.

Sự tồn tại của vaccine cùng những chiếc máy bay trang bị hệ thống lọc khí tối tân đã làm nước Mỹ đồng ý mở cửa di chuyển cho hành khách từ Liên minh châu Âu và các quốc gia khác kể từ đầu tháng 11. Nhiều người nhờ thế mà được đoàn tụ cùng gia đình sau một khoảng thời gian dài xa cách. Nhưng các quy định của châu Âu lại khác với nước Mỹ - thậm chí giữa các nước cũng khác biệt, về yêu cầu xét nghiệm và cách ly dành cho hành khách. Chưa kể, các quy định còn thường xuyên thay đổi, tạo ra sự bối rối không nhỏ cho ngay cả các nhân viên sân bay.

Với các hành khách, quy định áp dụng cho họ được xác định bởi địa điểm họ tới, theo Karren A. Grépin, một giáo sư virus học tại khoa Y của ĐH Hong Kong (Trung Quốc). Các quốc gia và hãng hàng không thường cũng có quy định xét nghiệm riêng, và các hành khách chuyển tiếp đôi khi cũng phải đáp ứng những quy định khác nhau ở từng nơi.

Trách nhiệm xử lý thông tin khác biệt này sẽ do nhân viên sân bay đảm nhận - những người trước kia chỉ kiểm tra hộ chiếu và cân nặng của hành lý thì nay phải có hiểu biết về quy định di chuyển của hàng chục quốc gia. Theo New York Times ghi nhận, căng thẳng với hành khách đang trở nên trầm trọng hơn kể từ khi nhân viên sân bay phải kiêm nhiệm vụ... bảo vệ biên giới nước nhà.

Nhưng sự mâu thuẫn và rắc rối ấy có lẽ vẫn còn tốt chán, vì ít ra các hãng hàng không đã được phép hoạt động. Cho đến khi Omicron xuất hiện cách đây 1 tuần.

Sau khi được cảnh báo, Mỹ, EU và nhiều quốc gia đã chặn các chuyến bay từ những nước miền Nam châu Phi. Israel và Morocco đóng chặt biên giới với toàn cầu. Úc, Nhật Bản cùng nhiều quốc gia khác thì trì hoãn mở cửa, tự lập ra một "thành lũy" để bảo vệ quê hương trước biến thể mới.

Kết cục không thể tránh khỏi?

Trong khi sự chú ý đang dồn vào 2 chuyến bay tại Hà Lan, các ca dương tính với biến thể Omicron đã xuất hiện ở một số quốc gia. Và theo nhiều chuyên gia y tế, việc biến thể này lan rộng chỉ còn là vấn đề thời gian.

Một hành khách người Ý giấu tên vừa trở về sau chuyến công tác tại Mozambique hồi đầu tháng 11. Người này cho biết đã có xét nghiệm âm tính trước khi lên máy bay vào ngày 11/11, vì đó là yêu cầu bắt buộc để nhập cảnh tại Ý. Nhưng vì là đi công tác, ông không cần phải cách ly khi trở về, theo quy định của Ý.

Mọi chuyện chỉ rắc rối khi ông đến kiểm tra y tế tại Milan và buộc phải xét nghiệm Covid-19 lần nữa để quay lại Mozambique. Lần này, ông dương tính với Covid-19, và là biến thể Omicron. Hiện tại, ông cùng vợ và các con (tất cả đều đã nhiễm virus) đều phải cách ly. May mắn là tất cả chỉ có triệu chứng nhẹ.

Hôm 30/11, KLM - hãng hàng không vận hành 2 chuyến bay từ Nam Phi về Amsterdam - đã công khai xin lỗi các hành khách. Nhưng theo Marjan Rozemeijer, người phát ngôn của công ty, họ cũng chỉ là nạn nhân của biến thể mới gây mất cảnh giác, giống như bất kỳ ai mà thôi.

Trên thực tế thì trước khi hạ cánh tại sân bay Schiphol, công ty đã "hỏi nhà chức trách về việc đáp máy bay ở một địa điểm khác, để toàn bộ hành khách được xét nghiệm". Sau đó, sân bay và cơ quan y tế Hà Lan đã tổ chức thực hiện xét nghiệm một cách trơn tru. Đại diện của cơ quan y tế Willem van den Oetelaar cũng nhận định không có gì sai khi để các hành khách có kết quả âm tính được tiếp tục di chuyển.

Nhưng theo Bộ trưởng Bộ Y tế Hà Lan thì ngay cả những hành khách âm tính cũng cần phải cách ly. Sau đó ông van den Oetelaar cho biết Bộ Y tế đang thực hiện những bước quan trọng để lần vết những ca tiếp xúc F0, liên lạc với tất cả hành khách trên chuyến bay, thúc giục họ tự cách ly và báo cáo cho cơ quan y tế.

WHO, dù đang theo dõi chặt chẽ biến thể mới, cho rằng việc lần vết tiếp xúc quốc tế phụ thuộc vào các quốc gia ghi nhận ca nhiễm và nằm ngoài khả năng của họ.

Ông Mezek, người đã tiêm chủng và có kết quả xét nghiệm âm tính cho biết ông nhận được cuộc gọi từ cơ quan y tế Hà Lan hôm 27/11, trong đó yêu cầu ông phải ở nhà và cung cấp lịch trình di chuyển sau khi rời Hà Lan. "Điều quan trọng là cần phải biết bạn ở đâu, để cơ quan y tế các nước liên lạc được với hành khách nhằm ngăn virus lan rộng,"