Bill Gates từng viết trong cuốn The Road Ahead rằng: "Chúng ta luôn quá để tâm đến những thay đổi trước mắt, mà xem nhẹ những thay đổi trong tương lai".

Chúng ta đang bắt đầu đi trên một con đường cực kỳ khó khăn. Tự động hóa, AI, điện toán lượng tử, blockchain và các tập đoàn đa quốc gia,...can thiệp ngày càng sâu vào việc sử dụng lao động và ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế toàn cầu. Chúng ta sẽ phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng thất nghiệp với quy mô lớn chưa từng thấy trong lịch sử nhân loại.

Chưa có số liệu chính xác, nhưng các ước tính cho thấy, trong 10 năm tới, tự động hóa có thể làm mất đi khoảng 800 triệu đến 2 tỷ việc làm.

Điều này sẽ tạo ra những biến động lớn về kinh tế và chính trị. Và cách mà chúng ta đối phó với cuộc khủng hoảng thất nghiệp sẽ đi vào lịch sử, trở thành một nguồn cảm hứng cho các thế hệ tương lai.

Đâu là những công việc đang như "cá nằm trên thớt" trước làn sóng tự động hóa?

Năm 2020, Diễn đàn kinh tế thế giới đưa ra dự đoán 85 triệu việc làm có thể bị thay thế bởi sự thay đổi lớn trong cách phân chia lao động giữa con người và máy móc vào năm 2025. Họ cũng dự đoán rằng 97 triệu công việc mới có thể xuất hiện trên 15 ngành công nghiệp và 26 nền kinh tế được khảo sát.

Sau đây là những công việc sẽ giảm nhu cầu tuyển dụng hoặc biến mất theo khảo sát của tổ chức này vào năm 2025:

- Nhân viên nhập dữ liệu

- Nhân viên hành chính và điều hành

- Kế toán, nhân viên trả lương

- Kế toán và kiểm toán viên

- Công nhân lắp ráp ở nhà máy

- Dịch vụ kinh doanh và quản lý hành chính

- Nhân viên thông tin dịch vụ khách hàng

- Quản lý điều hành chung

- Thợ sửa chữa cơ khí và máy móc

- Nhân viên ghi chép vật tư và lưu kho

- Nhà phân tích tài chính

- Nhân viên dịch vụ bưu điện

- Đại diện bán hàng bán buôn

- Giao dịch viên ngân hàng

- Bán hàng tận nơi, trực tiếp

- Thợ lắp đặt và sửa chữa điện tử, viễn thông

- Chuyên gia nhân sự

- Chuyên gia đào tạo và phát triển

- Công nhân xây dựng

Câu hỏi đặt ra trong bối cảnh ngành nghề chuyển dịch và thay đổi như hiện nay, giới trẻ đặc biệt là sinh viên sắp ra trường trong vài năm tới làm gì để thích ứng, sống sót?

Khả năng tự học hỏi là vũ khí duy nhất

Năm 2020, trong một bài trả lời phỏng vấn báo Trí thức trẻ trước khi rời vị trí chủ tịch FPT Software, doanh nhân Hoàng Nam Tiến cũng đề cập đến tương lai một số ngành phổ biến hiện nay. Ông Tiến dự báo 2,7 triệu công nhân may Việt Nam, hơn 1 triệu công nhân da giày, gần 1 triệu công nhân lắp ráp điện tử, không quá 10 năm nữa sẽ mất hết việc. Và việc đó đã diễn ra bắt đầu ngay từ bây giờ. Vì một con robot hiện nay để làm việc thay người trong các nhà máy có giá khoảng 250 nghìn USD, nhưng trong 5-10 năm tới chỉ có giá 30.000 USD.

Về ngành nghề cụ thể, ông Tiến cũng nhận định hàng chục ngàn giao dịch viên ngồi ở mỗi ngân hàng, phần lớn đều học đại học, cũng sẽ mất việc trong 10 năm tới. Bởi vì bây giờ các ngân hàng bắt đầu sử dụng hệ thống live banking. Khi thế hệ Z trưởng thành, họ sẽ không ra ngân hàng giao dịch nữa mà giao dịch trên internet banking. Hay hàng chục ngàn cán bộ tín dụng đánh giá tín dụng cũng sẽ mất việc, bởi hệ thống đánh giá của AI (trí tuệ nhân tạo) dựa trên big data sẽ chính xác và trung thực hơn rất nhiều.

Với nghề luật sư để tranh tụng trước tòa, để đàm phán, thương thuyết thì máy móc không thể thay thế. Nhưng nếu để tra cứu chéo các bộ luật, phân tích sự ảnh hưởng và đưa ra lời khuyên cho khách hàng thì trong 5 năm tới, AI sẽ làm việc đó tốt hơn con người với kho big data vô hạn mà nó thu thập được. Sẽ có rất nhiều luật sư mất việc.

Những công việc mới sẽ được tạo ra?

Trong nền kinh tế đó, những công việc trên có thể sẽ trở thành các công việc bán thời gian, được trả lương thấp hơn và tiếng nói trong xã hội cũng nhỏ bé hơn.

Các công việc trong tương lai cũng đòi hỏi trình độ học vấn cao hơn rất nhiều. Và nó có thể sẽ là cái bẫy lớn nhất từng được tạo ra.

Khi Trái đất có thêm hơn 2 tỷ người, liệu chúng ta có đủ khả năng để cung cấp việc làm cho tất cả mọi người với mức lương "đủ" sống mà không ảnh hưởng đến môi trường?

Ngoài ra, việc tạo ra các ngành công nghiệp hoàn toàn mới cần có thời gian. Những người thất nghiệp không có hàng chục năm để chờ đợi cho đến khi công việc mới xuất hiện và sau đó quay lại trường học ở độ tuổi 40 hoặc 50. Đó là giai đoạn chuyển tiếp tiềm ẩn nhiều nguy hiểm nhất.

Và có thể bạn cũng đang ở trong một khu vực an toàn của tự động hóa như: bác sĩ, bác sĩ phẫu thuật, giáo sĩ,... Nhưng đừng nghĩ rằng: "Điều này không ảnh hưởng đến tôi". Đó là một suy nghĩ sai lầm. Đây là thời điểm quan trọng.

Thứ nhất, tình trạng thất nghiệp sẽ tạo ra áp lực cạnh tranh vô cùng lớn đối với các công việc an toàn của tự động hóa.

Thứ hai, các ước tính cho thấy một nửa của các nhiệm vụ công việc hiện tại đều có thể được tự động hóa. Vì vậy, ngay cả với những người không bị mất việc làm, thì tình trạng thiếu việc có thể sẽ trở nên phổ biến và mang tính hệ thống.

Thứ ba, hàng chục triệu người đang trong quá trình chuyển đổi công việc, có nghĩa là chính phủ phải chi hàng nghìn tỷ đồng để hỗ trợ nơi ở, hỗ trợ, giáo dục và định vị lại công dân.

Có người nói: "Tự động hóa làm nhiều người lao động mất việc và khiến họ ngày càng khó khăn. Và nó chỉ mang lại lợi ích cho những người giàu có". Thế nhưng chúng ta phải chấp nhận một sự thật rằng, hậu quả kinh tế của tự động hóa là thứ mà tất cả chúng ta đều phải gánh chịu.

Khi mà công nghệ thế giới đang phát triển một cách chóng mặt từng ngày. Nó giúp cho năng suất công việc được tăng lên đáng kể nhưng kéo theo đó tình trạng thất nghiệp cũng tăng theo. Chúng ta cần phải nên có những hoạch định rõ ràng để phù hợp với xu hướng phát triển của thế giới.