Hóc sặc (còn gọi là hít sặc) là tình trạng nghẹt thở do thức ăn hay đồ vật bị kẹt ở đường thở (gọi là dị vật đường thở). Nguyên nhân tai nạn thường do vô ý như cho trẻ ăn lúc đang khóc, trẻ vừa ăn vừa cười giỡn hoặc cho trẻ chơi những đồ vật nhỏ sắc nhọn đang dùng. Hóc sặc là một cấp cứu phải được xử trí nhanh, thân nhân không nhận biết sớm để trẻ bị ngưng thở lâu thì tử vong khó tránh.

Tử vong vì hóc sặc đinh ốc

Bé trai N.T.Đ., 19 tháng tuổi, nhà ở TP.HCM nhập viện bệnh viện Nhi đồng 1 trong tình trạng đã ngưng thở đang được bóp bóng giúp thở. Bé bị ho sặc sụa trong lúc bú sữa, tím tái, ngưng thở được đưa đi khám bệnh. Tại cơ sở y tế tư bé được xứ trí cấp cứu và chuyển đến Nhi Đồng 1. Hỏi kỹ bệnh sử, mẹ cháu cho biết trước đó vài ngày bé cũng có biểu hiện ho sặc lúc chơi nhưng người nhà không lưu ý. Chụp phim X-quang, các bác sĩ thấy phổi bị xẹp, và có hình ảnh một vật kim loại nằm ở bên ngực trái. Phải nội soi cấp cứu mới lấy ra được dị vật nằm bít phế quản gốc bên trái gây xẹp phổi một bên là chiếc đinh vít dài 5mm, dày 6mm, thủ phạm gây tai nạn này. Mặc dù bé được tích cực hồi sức nhưng không cứu chữa được vì đã quá muộn.

Thao tác vỗ lưng, ấn ngực

Dị vật sắc nhọn nguy hiểm

Tai nạn hóc sặc có thể xảy ra ở mọi tuổi nhưng thường ở trẻ nhỏ, từ 6 tháng đến 3 tuổi. Ở độ tuổi này trẻ thường tò mò, thích cho vào miệng những vật cầm chơi. Các phản xạ đóng mở thanh quản để bảo vệ đường thở khi ăn uống và khi hít thở chưa thuần thục nên rất dễ bị hóc sặc gây dị vật đường thở.

Trẻ em nhỏ dễ bị hóc sặc vì thói quen ngậm vào miệng những vật cầm chơi. Vừa ngậm vừa chơi trong khi phản xạ đóng thanh quản chưa hoàn chỉnh nên dị vật dễ rơi vào đường thở gây hóc sặc. Trẻ cũng có thể hóc sặc bởi những trẻ lớn hơn hoặc người lớn vô tình gây tai nạn như cho trẻ chơi những đồ vật nhỏ, cho trẻ ăn lúc đang khóc, hoặc để trẻ vừa ăn vừa cười giỡn.

Phần lớn những dị vật đường thở là thức ăn, hạt trái cây, đồ vật nhỏ. Nguy hiểm là những vật sắc nhọn dễ bị kẹt vướng như xương (cá, heo, gà, vịt), kim băng, kim may, đinh ghim, tăm xỉa răng, lưỡi câu, kẹp giấy, đinh vít như trường hợp trên, gây tổn thương nặng và rất khó lấy ra.

Những vật này rơi vào đường thở bị kẹt lại làm bít tắc đường hô hấp ngay gây ngạt thở cấp, trẻ không thở được tử vong nhanh hay để lại các di chứng não suốt đời nếu không xử trí kịp thời. Các vật sắc nhọn còn đâm thủng gây lóet, trầy trợt đường thở. Đâm xuyên vào các cơ quan xung quanh, hay vào mạch máu gây chảy máu có khi phải phẫu thuật. Dị vật rơi sâu xuống phế quản, ở lâu gây viêm mủ nặng, xẹp phổi, viêm phổi kéo dài, áp xe phổi, tràn khí màng phổi ảnh hưởng đến chức năng hô hấp của trẻ rất khó chữa trị.

Cách nhận biết trẻ bị dị vật đường thở

Trẻ đang ăn uống hay ngậm chơi những đồ vật nhỏ đột ngột ho sặc sụa, khó thở, trợn mắt, mặt tím tái. Tình trạng hít sặc có thể chỉ thoáng qua như trẻ ho vài tiếng, tím nhẹ rồi tự hết nhưng có những trường hợp trẻ tím tái nặng, ngưng thở và tử vong. Nếu dị vật bít một phần đường thở trẻ sẽ thở rít kèm theo ho rũ rượi, cơn ho dồn dập, mặt đỏ gay. Cơn ho này kéo dài sau đó dịu đi, chỉ còn những tiếng ho rải rác. Sau đó trẻ trở lại bình thường, thỉnh thoảng xuất hiện những đợt ho sặc tương tự trở lại, rất dễ tử vong trong giai đoạn này.

Nếu không phát hiện được tình huống điển hình như trên, nhiều ngày sau trẻ thường nhập viện vì tình trạng viêm phổi tái phát kéo dài, hoặc áp-xe phổi do có dị vật đường thở bị bỏ quên.

Xử trí như thế nào?

Khi phát hiện hay nghi ngờ trẻ bị dị vật đường thở phải nhanh chóng xử trí không để trẻ ngạt thở. Nếu trẻ nói được, khóc được đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được khám và gắp dị vật ra. Trong lúc đi, để trẻ ở tư thế ngồi hoặc mẹ bồng. Không can thiệp vì di chuyển, dị vật có thể làm trẻ ngưng thở đột ngột.

Nếu trẻ ngưng thở hoặc khó thở nặng, thực hiện ngay thao tác vỗ lưng, ấn ngực để trẻ không bị ngạt thở. Trẻ lớn làm thủ thuật Heimlich để tống dị vật ra ngoài, sau đó đưa trẻ đến bệnh viện gần nhất.

Trẻ nhỏ dưới 1 tuổi: đặt nằm đầu thấp úp mặt trên cánh tay. Dùng bàn tay kia vỗ 5 cái mạnh và nhanh vào lưng giữa 2 vai bé. Nếu vỗ lưng không kết quả lật ngửa trẻ lên. Đặt 2 ngón tay trên nửa dưới của xương ức ấn ngực 5 lần. Có thể thực hiện từ 6-10 lần thủ thuật này.

Đối với trẻ lớn còn tỉnh: cấp cứu viên đứng phía sau hoặc quỳ tựa gối vào lưng trẻ, vòng 2 tay ngang thắt lưng, đặt 1 nắm tay giữa bụng ngay dưới mấu kiếm xương ức, bàn tay còn lại đặt chồng lên. Kéo mạnh đột ngột, hướng vào trong và lên trên để tạo một sức ép lên bụng, làm động tác này 5 lần.

Trẻ lớn hôn mê: đặt trẻ nằm ngửa, cấp cứu viên quỳ gối, đặt 2 bàn tay chồng lên nhau vùng dưới xương ức trẻ, đột ngột ấn mạnh, nhanh 5 lần hướng vào trong và lên trên.