Bức ảnh Hà Nội tắc đường trong mưa lạnh, để ông bố phải mở cửa xe ô tô cho con gái nhỏ đi vệ sinh xuống giữa phố đã mang lại nhiều cảm xúc cho cộng đồng mạng. Cảm xúc ấy sẽ được nhân lên nhiều lần khi chúng ta biết rằng cách đây gần hai tháng, Liên Hiệp Quốc đã kêu gọi cả thế giới phải biết đi vệ sinh vào đúng chỗ bằng một lễ kỉ niệm Ngày Nhà vệ sinh Quốc tế (19/11).

Bố cho con đi vệ sinh khi dừng đèn đỏ.

Sẽ chẳng có gì đáng nói nếu như trong gần 8 triệu công dân Thủ đô chỉ có vài ba người bị rối loạn khả năng nhận thức mà vệ sinh ngay giữa đường. Nhưng sự thật thì ngược lại. Nếu chúng ta đi bộ trên vỉa hè ở những khu phố trung tâm, sẽ phải rất cẩn thận để không giẫm phải phân. Những bãi nước tiểu xả lên tường, những gốc cây góc phố bốc mùi hôi thối thì nhiều vô kể.

Buổi sáng đi làm, hôm nào tôi cũng bắt gặp những xe ô tô sang trọng kéo cửa kính xuống để vứt vỏ hộp sữa, giấy ăn, ni lông và giấy báo gói xôi, thậm chí có lần tôi còn nhìn thấy cả tampon vệ sinh của phụ nữ. 

Mới tuần trước, tôi đi bộ trên đường Chu Văn An, một con phố đẹp của Hà Nội, và bắt gặp một xe ô tô đỗ bên vệ đường, chủ xe kéo cửa kính bên phải để ném xuống một  chai nhựa, bên trong có dung dịch màu vàng sủi bọt mà tôi đoán là nước tiểu.

Sống ở Hà Nội nhiều năm, tôi đã dành thời gian quan sát những người dọn dẹp chỗ ở của mình. Họ thu thập rác, nhưng chỉ để ném nó ra ngoài đường.  

Các điểm tụ tập chơi công cộng ở Hà Nội sau đó thường ngập trong rác. Ảnh: Internet

Bạn tôi từng phải mua camera về lắp để ghi lại bằng chứng hàng xóm vứt rác trước cửa. Nhiều gia đình giàu có muốn ngôi nhà của mình thật sạch, nhưng lại xả rác ra xung quanh để mặc nó bẩn thỉu. 

Tôi từng thấy người ta tiểu vào... máy hút ẩm, cũng từng nhìn thấy người ta tiểu vào lavabo rửa tay. Có lần, tôi bắt gặp một chị xinh đẹp cho con vào nhà vệ sinh, để con đi ngay trên lavabo rửa tay. Bị tôi hỏi tại sao lại làm vậy, chị nói là do cháu nhỏ quá không ngồi được xí bệt nên làm thế cho tiện. Hồi thang máy mới sử dụng cho các nhà cao tầng, thỉnh thoảng tôi cũng bắt gặp một bãi nước tiểu.

Không ít người có bằng cấp cao, mặc những bộ quần áo đắt tiền cũng vô ý thức như vậy. Điều đó làm tổn thương đến những công dân thành phố lớn vốn được gắn với tiếng thanh lịch, những người đang cố giữ cho thành phố của mình trở nên sạch sẽ.

Nhiều người đi xe ô tô "sang chảnh" nhưng vẫn tiện tay vứt rác ra đường. Ảnh: Internet

Người ta đổ lỗi cho chính quyền không cung cấp đủ thùng rác, không có hệ thống nhà vệ sinh công cộng, điều này hoàn toàn đúng. Nhưng quan trọng hơn cả, vẫn là người dân thiếu ý thức trách nhiệm dân sự.

Tôi quan sát thấy ngay cả những nơi có thùng rác thì người ta vẫn xả rác, ở những chỗ có nhà vệ sinh để duy trì sự sạch sẽ thì người lớn vẫn đứng tiểu tiện ven đường và cho con cái  thoải mái phóng uế thay vì kéo chúng vào nhà vệ sinh.

Khi ra khỏi toilet, nhiều người chỉ nhớ vục vào lavabo để rửa mặt, họ quên mất việc phải rửa tay bằng xà phòng. Núm cửa nhà vệ sinh công cộng sẽ là nơi gieo rắc những mầm bệnh truyền nhiễm kinh khủng.

Tôi đến Nhật Bản, bị choáng ngợp bởi sự văn minh sạch sẽ của hệ thống nhà vệ sinh công cộng, nhưng tôi thật sự sốc khi đi trên đường phố thấy những nam nữ thanh niên mười chín đôi mươi cúi xuống nhặt từng mẩu thuốc lá do du khách vô ý vất xuống đường.

Chúng ta còn lâu mới có thể học tập được như nước Nhật, nhưng khi đến Singapore tôi tự hỏi, liệu chúng ta có thể học được họ?

Singapore duy trì sự sạch sẽ bằng chiến dịch chống lại những thói quen xả rác và phóng uế, họ thực thi nghiêm ngặt ngay tại chỗ. Người vi phạm lần đầu với lỗi nhỏ như vứt tàn thuốc lá hay bã kẹo cao su, sẽ bị phạt 300 dollars. Ném một vỏ chai nước ra đường sẽ bị coi là thách thức chính quyền, ngoài nộp phạt sẽ phải lao động công ích là làm sạch một khu vực, và trong lúc làm phải mặc một chiếc áo màu xanh cho tất cả mọi người nhận thấy.

Ở Singapore, không xả nước nhà vệ sinh công cộng là vi phạm pháp luật, đi tiểu trong thang máy sẽ có hệ thống báo động khóa cửa đợi cảnh sát đến bắt.

Để thực thi được công việc trong chiến dịch làm sạch đất nước, chính phủ Singapore đã phải chấp nhận khoản chi phí rất tốn kém để trả lương cho 713 cảnh sát/ 100.000 dân, cùng đội ngũ khá đông những nhân viên thực thi pháp luật.

Dù có biển cấm nhưng xung quanh vẫn ngập rác và rác.

Bù vào nguồn ngân sách là khoản tiền phạt thu về, bởi khi người dân Singapore vi phạm lỗi xả rác ra đường, họ không thể hối lộ cảnh sát để thoát tội một cách dễ dàng như không ít trường hợp chúng ta đã thấy ở Hà Nội.

Đi qua thời bao cấp nhưng một số người dân vẫn duy trì văn hóa hố xí "ngồi xổm". Nó làm cho tất cả các xí bệt nơi công cộng hôm nay luôn có những dấu chân người in hằn trên đó. Nhiều người giận dữ đến nỗi viết những dòng chữ có tính xúc phạm "Đái bậy là chó" lên tường. Thế nhưng nạn tiểu đường vẫn hiển hiện khắp mọi nơi.

Khi trong cộng đồng có không ít người tỏ ra thông cảm với hành vi cho đứa trẻ đi vệ sinh xuống phố giữa buổi chiều mưa rét, thì ý thức về vệ sinh công cộng của chúng ta đã bị tổn thương rất nặng nề.

Theo tôi, ngoài ý thức của người dân cần được cải thiện, muốn làm được những việc lớn, thì trước hết chính quyền phải cùng với người dân dọn sạch hết việc phóng uế bừa bãi đang tồn tại một cách hồn nhiên trên phố.

*Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả.